Ik moet iets bekennen. Ik heb een haat-liefdeverhouding met Instagram. Soms verwijder ik de app een week van mijn telefoon, om hem vervolgens weer te downloaden. De fear of missing out lokt me om toch weer ‘mee te doen’.
Ik overweeg vaak om te stoppen. Wanneer ik geen antwoord krijg op appjes van vrienden die wél de hele dag stories posten, voelt het alsof ik minder belangrijk ben dan ‘de rest van de wereld’. Daarnaast vind ik de meldingen afleidend. Maar het is ook wel leuk om op de hoogte te blijven van wat er gaande is en wat mijn vrienden aan het doen zijn. Ik vroeg me af: hoe doen mensen dat toch, stoppen met Instagram?
Ik ging op zoek naar jonge mensen die Instagram hadden afgezworen. Dat viel niet mee, jongeren zonder Instagram zijn van het uitstervende soort. Eerst wilde ik zelfs een oproep plaatsen op mijn Instagram: ‘gezocht: mensen zonder Instagram.’ Tot ik me realiseerde, dat ik ze daar niet kan vinden.
Zeker vrouwen zonder Instagram vond ik moeilijk om te vinden. Het blijkt dan ook dat vrouwen vaker op sociale media zitten dan mannen. Uiteindelijk vond ik twee mannen, Thijs (25 jaar) en Krijn (28 jaar), en één vrouw, Elise (24 jaar), die met mij over hun redenen spraken om geen Instagram te gebruiken.
Verschillende vormen van sociale media hebben de reputatie om slecht te zijn voor je mentale gezondheid. Instagram is hier geen uitzondering in. Toch zijn er ook positieve kanten aan Instagram: je houdt contact met mensen en je kan geïnspireerd worden door anderen. Ook kan het gewoon lekker zijn om eventjes te ‘gluren bij de buren’. Dat ontkennen de jongeren met wie ik sprak zeker niet. Toch vonden zij de nadelen van Instagram voor hun mentale gezondheid groter wegen dan de voordelen.
Compulsieve obsessie met Instagram
Het verslavende element is een grote reden voor de jongeren om geen Instagram te gebruiken. Ze willen liever hun tijd ‘nuttig’ besteden. Zo vertelt Elise: ‘Instagram nam zo veel van mijn tijd op die ik anders zou kunnen gebruiken. Ik baalde dat ik niet de discipline had om mezelf ervan weg te trekken. Als ik weer een uur door zinloze profielen had gekeken, merkte ik dat mijn hoofd daar wazig van werd. Ik wil graag aanwezig zijn en betrokken bij wat er om mij heen gebeurt. Tijdens het Instagrammen lukt dat niet.’
Wat zij allemaal vertelden, was dat ze eerst een geluksmoment ervaren als ze Instagram openen. De domper komt pas later, als je je telefoon neerlegt. Thijs vertelt: ‘Elke keer is het een klein cadeautje. Dat verrassende element, waarbij je je geliefd en gezien voelt, is heel verslavend denk ik. Het werd een compulsieve obsessie om de app weer te openen. Nieuwe posts en beelden opslurpen. Om vervolgens een half uur later wakker te worden en te beseffen: oh, ik ben eigenlijk geen fluit aan het doen.’
Dat geluksmoment is een belangrijk element om mensen aan Instagram verslaafd te maken, zegt gedragspsycholoog Tom de Bruyne. Instagram is een mentale heroïne door ‘variabele beloning’: het aantal likes en comments dat je krijgt verschilt elke keer. Je wilt likes, omdat die een shotje dopamine geven aan je brein. Maar soms krijg je die wel en soms niet. Het onvoorspelbare karakter van Instagram maakt het hierdoor heel aantrekkelijk.
Lees ook: Hoe minimalisme kan zorgen voor meer rust in je hoofd
Het gevaar van algoritmes
Gedragspsychologen houden zich bezig met de algoritmes achter Instagram: een soort code van wat jij leuk vindt, wanneer je op Instagram zit en hoe lang. Op die manier past het zich op je aan, zodat je zo lang mogelijk blijft scrollen.
Eerst zag Krijn daar niet zo het gevaar van in, maar later begon hij zich toch zorgen te maken. Krijn: ‘Ik weet niet wat er met mijn data gebeurt en waar dat wordt opgeslagen. Er wordt geld aan verdiend, maar hoe precies en door wie, dat weet ik niet. Op internet klikken we te snel op ‘ja, akkoord’ om te krijgen wat we willen. Maar stel: je gaat naar een winkel om een kaartje te kopen. Je komt iemand tegen die jouw favoriete kaart heeft en zegt: ‘je mag deze kaart hebben, in ruil voor je profielfoto.’ Dan doe je dat toch ook niet?’
Elise merkte zelfs dat Instagram op gegeven moment had ingebouwd dat je er alleen op kan, als je een account hebt. Zo wilde het haar overhalen om tóch een account aan te maken. ‘Eerst kon ik nog zonder een account te hebben af en toe op Instagram kijken. Dan bekeek ik posts over ‘Adele is afgevallen!’, roddels binnen het celebrity circuit vind ik leuk om af en toe dom doorheen te scrollen. Nu kan dat niet meer. Instagram lokt me om ook een account aan te maken.’
De norm van ‘gelukkig zijn’
Op Instagram zien we een wereld van gelukkige mensen. Krijn zat een tijdje niet goed in zijn vel. Instagram maakte hem dan nog ongelukkiger. Hij vertelt: ‘Toen ik echt in de put zat ging ik een tijdje in therapie. Ik had groepstherapie met andere jongeren. Ik weet nog goed dat ik daar op de eerste dag dacht: hè? Er zijn gewoon meer mensen zoals ik, die niet gelukkig zijn. Ik had daar veel steun aan, dat er meer mensen waren met wie het niet zo goed ging.’
Het liefst zou Krijn gewoon weergeven hoe het écht met hem gaat. Maar dat is moeilijk op een platform als Instagram. Krijn: ‘Op Instagram zie je het menselijke bestaan in extremen. Óf het gaat goed, óf het gaat slecht. De mensen met wie het slecht gaat, dat zijn dan de dramaqueens. Mensen die huilend op de foto gaan met #facedepression. Maar je kunt jezelf nooit volledig laten zien: in het echte leven zitten je emoties ergens op het spectrum tussen de extremen.’
Lees ook: Het probleem met mental health – influencers
Vergelijking en onzekerheid op Instagram
Instagram gaf de jongeren veel onzekerheid over hun leven en hoe ze dat invullen. Zo vertelt Thijs: ‘Instagram gaf me het idee: ik haal niet alles uit het leven. Je ziet mensen leuke dingen doen. Ze zijn blij en gaan naar feestjes. Ik kreeg een gevoel van: ik ben jong en vitaal, ik zou dat ook moeten doen. Waarom zit ik dan nu hier, alleen in mijn kamer?’
Krijn merkte dat het aantal likes invloed had op zijn zelfbeeld. ‘Ik had een keer iets gepost en kreeg alleen een like van mijn zus. Het voelde als een soort van pity-like: een like uit medelijden. Die post heb ik dan ook verwijderd omdat ik me er kut over voelde. De likes hebben invloed op je zelfbeeld en eigenwaarde. Dat is best wel fucked up.’
Thijs gebruikte Instagram om zijn kunst te laten zijn. Maar de twijfels die hij kreeg door het aantal likes dat hij ontving, zat zijn creatieve proces in de weg. ‘Ik ging nadat ik een post plaatste kijken hoeveel likes ik daarop kreeg. De likes leken dan een factor te zijn voor de kwaliteit van mijn werk. Als ik minder likes kreeg op een nieuwe post, vroeg ik me af: heb ik nou zo lelijk geverfd? Of moet ik meer hashtags gebruiken? Je gaat jezelf in twijfel trekken.’
Het ‘styleren’ van imperfectie
Er is een beweging gaande, die laat zien dat het leven niet alleen maar ‘rozengeur en maneschijn’ is. Steeds meer mensen plaatsen zichzelf zonder make-up, huilend en in hun meest kwetsbare moment op Instagram. Ik vroeg de jongeren wat ze hiervan vinden.
Krijn vertelde mij dat die foto’s alsnog gestileerd zijn. Hij zei: ‘Dat soort foto’s passen weer in de norm. Ook die foto’s zonder make-up zijn altijd leuke foto’s. Het is zelf gestileerd: er is één mooie foto gekozen van de tien. In het lelijk-zijn kun je toch weer mooi zijn.’
Elise was het hier mee eens. ‘Je kunt volledig invloed uitoefenen op hoe je overkomt. Je kan ook veel veranderen qua kleding en make-up. Die mensen houden dan ook sneller een ideaalbeeld van zichzelf op in het echte leven. Ze dragen een soort masker van ‘ik heb een leuk leven, ik heb veel vrienden.’ Daar word ik gek van.’
Body neutrality in plaats van body positivity
Als tweede beweging vertelde ik over de body positivity-beweging. Daarin laten mensen zien dat ze trots zijn op hun lichaam, hoe het er ook uit ziet. Ik vroeg de jongeren wat ze hiervan vinden.
Thijs vindt het een extreme beweging. ‘Soms zie je echt mensen met morbide obesitas. Dan zeggen ze: my body is beautiful. Ik zou zeggen: het is misschien beautiful, maar niet gezond. Zo’n movement pakt de uitersten. Als je dan het uiterste pakt en zegt: ‘dit is wat mooi is en wat je zou moeten ambiëren’, dan vind ik dat geen goede beweging. Ik vind niet dat je een ongezonde levenswijze moet verheerlijken. Je moet zonder pijn een stukje kunnen rennen.’
Elise stelt een alternatief voor: ‘De body positivity-beweging zou ik graag willen veranderen naar body-neutrality. Als je altijd al onzeker bent geweest over je puistjes, is het lastig om daar ineens ‘trots’ op te zijn. Het is beter om te zeggen: ‘ik ben oké, zoals ik ben.’ Zolang je je lichaam niet gaat haten is het oké om over je lichaam te twijfelen. Je hoeft er niet per se trots of megagelukkig mee te zijn.’
Jezelf zien door de ogen van de ander
Wat mij zelf het meest schadelijk lijkt aan Instagram is dat je jouw wereld door de ogen van de ander leert zien. Je gaat daardoor weg uit je eigen referentiekader. Je stelt jezelf niet meer de vraag ‘wat vind ik hier van?’, maar stelt eerder de vraag: ‘wat zullen anderen ervan vinden?’ Ik merk zelf dat de lat elk jaar hoger is komen te liggen op Instagram, vooral door de stories die toegevoegd zijn. Als je een post maakt, staat die vast, en moet die wel écht goed en mooi zijn. Anders kun je er net zo goed een story van maken.
Mensen posten dingen op Instagram omdat ze erkenning willen. Dat is een menselijke behoefte en dus heel normaal. Maar het kan je heel makkelijk uit ‘het moment’ halen. Zo zegt Krijn: ‘Als je sociale media gebruikt heb je blijkbaar iets nodig. Als je iets post, wil je daar iets mee. Terwijl ik me eigenlijk gewoon op mijn gemak wil voelen, precies zoals ik ben. Ik wil een gezellige middag hebben, zonder dat ik daarbij een gestileerde foto hoef te plaatsen van mijn gemberthee met mijn voeten in de zon. Zo van: ‘Kijk! Ik zit hier knus en gezellig.’ Geniet je dan echt?’
Elise is het hier mee eens: ‘Je maakt jezelf afhankelijk van de ander door het gebruik van Instagram. Je maakt een foto en legt het als het ware in de handen van de ander: wat doe jij ermee? Ik heb liever zelf de controle. Ik zeg liever tegen iemand in het echt: ‘ik heb een leuk leven.’’
Als laatste voegt Krijn toe dat mensen ook dingen posten om leuk gevonden te worden door anderen op politiek gebied. Terwijl dat niet laat zien hoe actief zij ook daadwerkelijk zijn. ‘Vooral met Black Lives Matters merk je dat. Er zijn mensen die zeggen ‘ik wil awareness’. En dan delen ze een linkje. Dat voelt misschien als werken aan een betere wereld en laten zien dat je voor een betere wereld bent. Maar als je écht verandering wil, dan moet je meer doen dan een linkje delen.’
Hoe stop je met Instagram?
Door deze argumenten wordt het voor mij steeds duidelijker: ik wil stoppen met Instagram. Het geeft afleiding en daardoor minder helderheid in mijn hoofd, die ik beter kan gebruiken om te studeren. Daarnaast vind ik het een afvlakking van mijn sociale contacten, die heb ik liever in het echt. In het echt kun je dieper contact maken. En tot slot denk ik dat het me dichter bij mezelf brengt om niet door de ogen van anderen naar mezelf te kijken en de wereld te beleven zoals die is. Maar hoe doe je dat, stoppen? Ik vroeg om advies aan de jongeren.
Stap 1: inzien en erkennen dat je verslaafd bent
Krijn benadrukt als eerste dat ik het waarschijnlijk niet inzie dat ik verslaafd ben. ‘Het is de norm om Instagram te hebben. Jij praat nu met mij, omdat ik van de norm af wijk. Ik denk dat we er met zijn allen verslaafd aan zijn, maar omdat het de norm is zien we het niet.’
Stap 1 is dus inzien dat je een verslaving hebt. Het helpt al enorm als je niet meer in de ontkenningsfase zit. Het gedragsveranderingsmodel van Prochaska laat zien dat gedachten als ‘zo erg is het niet’, ‘ik kan er niets aan doen’ of ‘iedereen doet het toch?’ je tegen kunnen houden om je gedrag te veranderen. Pas als jij inziet dat je je gedrag echt wilt veranderen, wordt het ook mogelijk om vol te houden.
Stap 2: voorbereiding
Stap 2 is bewust nadenken over hoe je met Instagram om wil gaan. Zo zegt Thijs: ‘Gebruik Instagram niet om een leegte op te vullen. Heb een doel voor ogen, als je het gebruikt. Bepaal vooraf hoeveel minuten je er op gaat. Laat je dan niet verleiden door de stories, hoe leuk die ook zijn.’ Ook tipt Thijs het boek ‘Het ondiepe: hoe onze hersenen omgaan met internet’ van Nicholas Carr. ‘Het gebruik van Instagram haalt de diepte uit je denken. Het creëert een verkeerd beeld van wie je vrienden zijn. Je kan 600 vrienden en volgers hebben, die allemaal hun verhaal uitzenden. Je krijgt een gevoel van nabijheid en vriendschap. Terwijl dat niet waar is.’
Stap 3: kleine stappen ondernemen
Stap 3 is in kleine stapjes steeds minder actief zijn op Instagram. Als je in kleine stapjes begint is het behapbaar en heb je meer kans om te slagen. Daardoor voel je je goed en wil je volhouden. Elise: ‘Maak het in stapjes voor jezelf lastiger om de app te openen. Bij Facebook ben ik begonnen met eerst de ‘wall’ verwijderen, daarna foto’s, daarna vrienden, toen heb ik mijn naam geanonimiseerd en uiteindelijk was de stap klein om helemaal weg te gaan.’
Stap 4: volhouden
Als je de grootste stap hebt gezet, het verwijderen van Instagram, is het belangrijk dat je volhoudt. Geef jezelf bijvoorbeeld beloningen voor elke week dat je niet op Instagram gezeten hebt. Denk aan geld in een spaarpot stoppen, voor iets wat je graag wilt. Aan het einde van een bepaalde periode, bijvoorbeeld twee maanden, kun je dan iets kopen als beloning.
Lees ook: Zo beïnvloedt je smartphone je hersenen
Het kan natuurlijk gebeuren dat je ‘terugvalt’. De fear of missing out grijpt je bij de keel en je downloadt Instagram weer. Probeer dan niet boos te worden op jezelf, maar gewoon opnieuw te beginnen in het stappenplan. Uiteindelijk merk je de positieve effecten, hoor je de vogels weer fluiten om je heen en merk je dat de 4D-wereld nog lang zo gek nog niet is!
Vond je dit artikel interessant? Volg COMMEN. op Facebook, Twitter en Instagram voor meer verhalen over mentale gezondheid, of ontvang al onze artikelen via WhatsApp.
Heb je geen social media of geen zin om ons te volgen? Blijf op de hoogte van onze laatste artikelen via een snelkoppeling op je telefoon of schrijf je in voor onze nieuwsbrief en ontvang één keer per maand een mail met onze beste artikelen.