Iets goed en nauwkeurig uit willen voeren. Als je dat uit jezelf toepast op alles wat je doet, zonder daar extrinsiek voor gemotiveerd te moeten worden, dat is toch heerlijk? Hoe fijn is het om gezegend te zijn met het gevoel alles uit jezelf te willen halen en daar zo nauwkeurig mogelijk in willen zijn? Héél fijn. Totdat blijkt dat je de lat voor jezelf véél te hoog legt, verder dan het uiterste gaat en daardoor steeds meer teleurgesteld in jezelf raakt. Maar wat is perfectionisme nu precies, hoe ontstaat het en wat kun je ertegen doen?
Dat je alles perfect wilt doen, is niet zo vreemd. De twintigers van nu ervaren dertig procent meer druk om perfect te zijn dan de twintigers van dertig jaar geleden. Dat blijkt uit gegevens van 164 onderzoeken naar Britse, Canadese en Amerikaanse twintigers tussen 1989 tot 2016. Wetenschappers Andrew Hill en Thomas Curran analyseerden deze gegevens aan de hand van de multidimensionale perfectionismeschaal.
Soorten perfectionisme
De multidimensionale perfectionismeschaal laat zien dat perfectionistisch gedrag uit drie verschijningsvormen bestaat: persoonlijk perfectionisme, buurmanperfectionisme en sociaal voorgeschreven perfectionisme. Het persoonlijk perfectionisme gaat over hoe streng je voor jezelf bent. Het buurmanperfectionisme bevat de verwachtingen die je hebt van en de eisen die je stelt aan anderen. Het sociaal voorgeschreven perfectionisme is eigenlijk de externe druk die je ervaart om zo perfect mogelijk te zijn.
Alle drie de soorten perfectionisme kunnen heel vervelend zijn. Kort gezegd komt het er namelijk op neer dat je te hoge eisen stelt aan jezelf en je omgeving. Dit kan vanuit jezelf komen, maar dus ook vanuit de maatschappij.
Psychische problematiek en perfectionisme
Dat de twintigers van nu meer last hebben van perfectionisme dan de twintigers van dertig jaar geleden, is te verklaren met de veranderende cultuur. Samenlevingen zijn individueler en materialistischer geworden, waardoor jonge mensen over het algemeen meer dan vroeger in competitieve omgevingen met irreële verwachtingen terechtkomen. Er is meer druk van buitenaf om goed te moeten presteren.
Perfectionisme is een voedingsbodem voor psychische problemen. De twintigers uit de onderzoeken die perfectionistisch waren, hadden veel vaker psychische problemen als depressie en angst. Competitie en perfectionisme zorgen ervoor dat we meer uit onszelf kunnen halen, maar er lijkt geen ruimte voor twintigers die het niet kunnen bijbenen. Hierdoor zijn er ook steeds vaker twintigers met burn-outverschijnselen.
Dat heeft weinig te maken met opvoeding of met smartphones, wél met de idealen die in de samenleving heersen en de maatstaven waaraan voldaan moeten worden voor bijvoorbeeld een baan, opleiding of huis.
Lees ook: Studiestress: 3 jongeren vertellen over studiestress
Een kwaliteit of een valkuil?
Laatst sprak ik met een docent over ‘perfectionistisch zijn’. Hij was verbaasd dat ik perfectionisme als een vloek zag. “Het is toch juist mooi dat je het beste uit jezelf wilt halen en dat je het goed wilt doen?” Hij ziet perfectionisme – in tegenstelling tot mij – als een zegen. Perfectionisme kan zowel een kwaliteit als een valkuil zijn.
Als je perfectionisme als een kwaliteit ziet, dan is dwangmatigheid de valkuil. Als je té perfectionistisch bent, is het dan geen perfectionisme meer, maar dwang. Je hebt dan te veel van de kwaliteit perfectionisme. Ik zie perfectionisme als een valkuil. De kwaliteit is namelijk niet perfectionisme, maar nauwkeurigheid. Nauwkeurigheid is goed, want het is niet erg om overal een beetje Pietje Precies in te zijn. Dat levert vaak mooie resultaten op en kan je verder brengen. Maar wanneer je té nauwkeurig bent, is het perfectionisme en daar kun je in doorslaan.
Het verschil tussen nauwkeurigheid en perfectionisme
Perfectionisme kan dus zowel een kwaliteit als een valkuil zijn, het is maar net hoe je het zelf ziet. Het is natuurlijk hartstikke positief als je als gevolg van perfectionisme mooie resultaten behaalt omdat je je best doet. Maar wanneer je als gevolg van perfectionisme jezelf verliest in de details, het overzicht verliest en meer tijd dan nodig kwijt bent aan iets, is dat niet fijn. Zeker niet als je daardoor ook nog eens ontzettend boos op jezelf wordt en teleurgesteld in jezelf raakt.
Afhankelijk van de definitie van perfectionisme die jij hanteert, kan perfectionisme dus zowel positief als negatief zijn. Omdat ik perfectionisme zelf als iets negatiefs zie, maak ik vanaf hier onderscheid tussen nauwkeurigheid en perfectionisme. Perfectionisme is namelijk het idee dat je zoveel mogelijk dingen zo perfect mogelijk moet doen. Nauwkeurigheid houdt als competentie in dat je probeert fouten te voorkomen en erop toeziet dat taken grondig, geordend en zorgvuldig worden uitgevoerd.
De positieve kanten van nauwkeurigheid
Aan nauwkeurigheid zitten eigenlijk geen negatieve kanten. Ben je niet zo heel nauwkeurig, dan ben je nonchalant. Ben je extreem nauwkeurig, dan ben je perfectionistisch. Nauwkeurig zijn is gezond. Maar waarom?
-Je probeert fouten te voorkomen, maar vindt het niet erg als je een fout maakt. Om te leren, moet je falen en feedback van anderen ontvangen. Als je nauwkeurig bent, lever je goed werk af, waarvan je ook nog eens kunt leren!
-Je levert je werk graag op tijd en goed verzorgd in en daarom werk je planmatig en geordend. De agenda wordt bijvoorbeeld nauwkeurig bijgehouden, zonder dat je daarin doorslaat.
-Je kijkt naar wat realistisch is, je planningen zijn realistisch en je legt de lat voor jezelf hoog, maar nog wel zo hoog dat je er precies over kunt. Mocht dat een keertje niet lukken, dan vind je het ook niet erg om een keertje onder de lat door te limbodansen.
-Mensen willen graag met je samenwerken en jij kunt ook goed met anderen samenwerken, doordat je samen tot een mooi resultaat wilt komen en iedereen aan het eind van de rit iets ervan geleerd heeft. Kortom: met nauwkeurig zijn is niets mis. Het is eigenlijk gedoseerd perfectionisme, jij hebt er controle over. Het wordt een ander verhaal als je geen controle meer hebt over de doseringen perfectionisme.
De negatieve kanten van perfectionisme
Perfectionisme heeft zo zijn positieve kanten, want je behaalt er vaak mooie resultaten door. Ook zijn perfectionisten vaak doorzetters die alsmaar willen verbeteren. Er zitten echter ook nare ‘bijwerkingen’ bij, wanneer het perfectionisme de controle over jou neemt en het eigenlijk iets dwangmatigs wordt. Je móét alles goed doen, want anders… stel je anderen teleur? Heb je geen bestaansrecht? Is het volledig mislukt? Zomaar wat gedachten die in je op kunnen komen wanneer het perfectionisme jou beheerst.
-Als je een perfectionist bent, denk je vaak in alles-of-niets-scenario’s. Iets is óf perfect, óf volledig mislukt. Er is geen tussenweg, het is zwart of wit. Aangezien niets perfect is, zal dus alles in je hoofd mislukt zijn. Perfectionisme zal op de lange termijn altijd resulteren in teleurstelling.
-Perfectionisten kunnen als een berg op zien tegen taken, omdat ze bang zijn dat ze het toch niet goed uit kunnen voeren. Dat leidt tot vermijding van de taak en dus tot uitstel, waardoor alles op het laatste moment alsnog gedaan moet worden en foutjes er sneller insluipen. Met als gevolg dat je nog meer teleurgesteld in jezelf raakt.
-Als je denkt dat iets toch al volledig mislukt is, of je iets niet kunt, is de kans groot dat je de taak helemaal vermijdt, of opgeeft terwijl je al bijna klaar was.
Opgeven of vermijden
Op de middelbare school bij het vak Duits was mijn strategie voornamelijk vermijden. Ik beheerste de Duitse taal redelijk door familie en vrienden in Duitsland, maar ik was bang dat ik door de mand zou vallen en dat iedereen erachter zou komen dat ik toch geen Duits kon als ik geen 10 zou halen. Soms was ik zo bang voor de toetsen voor dat vak dat ik mezelf ziek meldde of spijbelde. Vervolgens spamde ik de docente vol met mailtjes waarom ze mij maar een 1 moest geven en weigerde ik de toets te maken.
Bij andere vakken durfde ik wel een poging te wagen, maar als ik het gevoel had dat ik ook maar één klein dingetje verkeerd had opgeschreven, vulde ik de rest van de toets alleen maar onzin in. Ik had in mijn ogen toch al gefaald, dus het maakte niets meer uit.
Die acties zorgden voor een mooi rode 1 op mijn rapporten en het gaf mij een goed gevoel. Ik wist dat ik op de toets niets fout gedaan had, aangezien ik die toets nooit gemaakt had. Maar dat is natuurlijk niet hoe het leven werkt…
Tips: zo verlies je jezelf niet in perfectionisme
Omdat perfectionisme niet compleet slecht is, is een beetje perfectionisme niet erg. Maar hoe voorkom je dat je doorslaat in het perfectionisme? Ik geef je drie tips.
1. Zorg voor controle over je innerlijke criticus
Je innerlijke criticus is dat duiveltje op je schouder, die negatieve stem in je hoofd die roept dat je het niet goed doet en dat je niets kunt. Het stemmetje boort je zelfvertrouwen de grond in, waardoor je angst ontwikkelt voor falen, kritiek en afwijzing. Hierdoor neig je naar perfectionistisch gedrag. Controleer die criticus. Dat kun je oefenen, door bijvoorbeeld complimenten niet af te wijzen of weg te lachen, maar te accepteren. Roept je innerlijke criticus iets negatiefs? Roep net zo hard een positieve boodschap terug. Het liefst met je eigen naam erbij, dus in de derde persoon, want dan is de kans groter dat je het gelooft, blijkt uit een onderzoek van de universiteit van Michigan.
2. Een drang naar perfectionisme is niet erg, maar maak er geen dwang van
Als je een sterke drang hebt om iets goed te doen, is dat waarschijnlijk gedreven door passie voor het vak. De motivatie komt van binnenuit, is intrinsiek. Dat is niet per se gemakkelijk voor jezelf, maar zorgt er wel voor dat je vooruitgang ziet en blijft leren. Elke vooruitgang geeft je nieuwe energie. Wanneer je handelt uit dwang, ben je voortdurend op de hoede om maar geen fouten te maken. Het voelt alsof er altijd een straffende beoordelaar over je schouder meekijkt.
Het perfectionisme wordt extern getriggerd, extrinsiek dus. Vaak zorgt de omgeving voor hoge verwachtingen, maar het kan ook zijn dat je zelf extreem kritisch op jezelf bent om ervoor te zorgen dat je niemand teleurstelt. Dat is vaak irreëel. Straf jezelf dus niet af als je perfectionistisch bent, maar houdt het bij een drang naar perfectie en maak er geen dwang voor perfectie van.
3. Focus je op het grotere geheel, niet op de details
Als perfectionist kun je erg gefocust zijn op de details, waardoor je het overzicht op het geheel verliest. Maar stel je voor dat je een mediadesigner bent en gevraagd bent om een app-icoontje te ontwerpen van 1 bij 1 centimeter groot. Je kunt er dan iets fantastisch van gaan maken waar je 48 uur aan kwijt bent, maar ook iets wat goed is en wat 16 uur kost.
Je wordt waarschijnlijk gewoon voor het ontwerp betaald en niet per uur. Dus waarom zou je 32 uur langer besteden aan het perfect plaatsen van lijntjes terwijl dat op een icoontje van 1 bij 1 centimeter nauwelijks te zien zal zijn? Wanneer je rustig en nauwkeurig werkt aan wat er door de opdrachtgever aan je gevraagd is, zal de opdrachtgever net zo tevreden zijn. Goed is namelijk gewoon goed. Het klinkt heel hard, maar perfectie bestaat niet.
Lees ook: Wanneer je continu het gevoel hebt door de mand te vallen: oplichterssyndroom
Perzische les over fouten maken
Vergeet niet dat het niet erg is om fouten te maken. Het is prima dat je je best wilt doen en je taken of werk zo goed mogelijk wilt uitvoeren, maar het moet niet je leven beheersen. Je bent tenslotte een mens. Wist je trouwens al dat de Perzen bij het weven van Perzische tapijten bewust een foutje maken? Volgens de ‘menselijke imperfectie’ zijn de tapijten op een perfecte manier imperfect en op een exacte manier niet exact. Er worden opzettelijk één of meerdere fouten aangebracht, omdat volgens de Perzen enkel en alleen God iets perfect kan maken. Maak je een foutje? Dat is menselijk. Fouten maken mag. Daar kun je alleen maar van leren. Wees niet te hard voor jezelf.
Volg COMMEN. op Facebook, Twitter en Instagram voor meer verhalen over mentale gezondheid, of ontvang al onze artikelen via WhatsApp.