Waarom heb ik een slecht geheugen na mentale problemen?

Mijn vader zei vroeger altijd: ‘Marijn heeft een geheugen als een olifant.’ Dat was ook zo, ik kon ontzettend veel onthouden en wist heel veel. Tegenwoordig is dat anders. Nu vergeet ik wat ik ook alweer moest doen, wie er jarig was en ben ik in no-time dat ene belangrijke vergeten wat iemand mij vanochtend nog vertelde. Bovendien raak ik snel afgeleid – alleen al tijdens het schrijven van dit intro heb ik drie keer naar buiten gekeken, heb ik koffie gehaald en heb ik Facebook en mijn favoriete wielersite bezocht, vanuit een onrustige drang -, ben ik snel overprikkeld en kan ik midden in een gesprek plotseling uitzonen. Hoe komt dat?

Toen deze klachten me duidelijk werden en ik hier ook in mijn dagelijks leven best veel last van ervoer, dacht ik even dat ik ADD had. Maar uit tests en gesprekken met ADD’ers bleek toch dat ik niet alle belangrijke symptomen had. Daarom stelde ik de vraag aan Linde Nieman. Zij is neuropsycholoog en werkt bij Ruststokers, een organisatie die mensen met veel stress en een ‘cognitieve overload’ helpt met het omgaan van werkdruk. Dit zijn vaak mensen bij de overheid. Het gesprek met haar opende mijn ogen. Ik heb eindelijk duidelijk wat er met me aan de hand is.

Lees ook: Waarom vrij vragen voor je mentale gezondheid normaal moet worden

Waarom ben ik vergeetachtig?

‘Vergeetachtigheid en aandachtsproblemen zijn een direct gevolg van mentale problemen en symptomen die heel veel voorkomen’, begint Nieman ons gesprek. Ze legt uit dat hier drie belangrijke dingen bij meespelen.

1. De hippocampus. ‘Dit is een klein onderdeel in hersenen wat een grote rol speelt in het vormen en terughalen van herinneringen. Het is hét geheugencentrum van je brein. Het hebben van bijvoorbeeld een depressie tast het functioneren van je hippocampus aan. De cellen communiceren minder goed met elkaar en het volume van de hippocampus neemt ook echt af.’
2. Stress. ‘Als je stress hebt, maak je cortisol aan. Dit zorgt voor veel veranderingen in je lichaam, waaronder ook de aantasting van je hippocampus. Dit heeft invloed op het vermogen om nieuwe herinneringen te maken. Dat maakt het moeilijk om dingen op te slaan, maar ook dingen terug te halen die al een herinnering zijn.’
3. Attentional focus. ‘Gerichte aandacht, dus: de capaciteit om je op één ding te richten en afleidingen eruit te filteren. Tijdens en na mentale problemen kunnen mensen daar verminderd in functioneren. Dat heeft te maken met je prefrontale cortex, het deel in je hersenen dat actief is in aandacht en focus. Bij een depressie zien we dat de activiteit in de prefrontale cortex minder is en dat kan ook na je depressie of angststoornis aanhouden.’

Gelukkig gloort er ook hoop. ‘Uiteindelijk herstellen je hippocampus en prefrontale cortex weer, maar je brein is anders gaan werken en dat heeft tijd gekost, wat betekent dat het ook tijd kost om dat te reorganiseren en goed te krijgen. Daar kan jaren overheen gaan. Daarbij is het wel belangrijk om niet heel de tijd veel stress te ervaren. Een beetje stress is oké hè, maar als je constant gestrest bent, werkt dat het herstel wel tegen’, aldus Nieman. 

Overigens zijn er ook aanwijzingen dat de duur van je mentale gezondheidsproblemen ook invloed heeft op de duur van je geheugenherstel. Wel stelt Nieman dat met name de ernst van de problemen van invloed is op het herstel van je geheugen en aandacht. 

Mentale gezondheid en je brein

In een soms best technisch gesprek vertelt de neuropsycholoog me veel dingen over de werking van de hippocampus, de prefrontale cortex en allerlei hormonen. Het zijn lichamelijke dingen die allemaal kunnen veranderen door depressie, angststoornissen, burn-outs, AD(H)D en allerlei andere mentale problemen. Het roept bij mij de vraag op of mentale gezondheid niet uiteindelijk iets lichamelijks is.

‘Het is een beetje ‘het kip of het ei’, soms is het moeilijk te bepalen of je bijvoorbeeld eerst een depressie had of dat eerst je brein of hormoonhuishouding is veranderd. Er zijn aanwijzingen dat het eerst een verandering in je brein is en dan pas het depressieve gevoel, maar er is geen eenduidig antwoord op. Voor sommigen ontstaat het door een trigger of een trauma, bij anderen ogenschijnlijk spontaan’, legt Nieman uit.

Ben je op zoek naar een verklaring voor je mentale probleem, dan kan je daar nog wel eens flink in vastlopen. ‘Soms is het gewoon niet te verklaren’, weet Nieman. ‘Veel mensen vinden het moeilijk te accepteren en zeggen ‘er moet toch een uitleg voor zijn?’ Nee, soms niet. Dat is gewoon niet hoe je brein in elkaar steekt.’

De neuropsycholoog is ervan overtuigd dat het lichaam veel invloed heeft op mentale gezondheid, maar wil niet alleen daar naar wijzen. ‘We zien dat praattherapieën nog steeds het meest effectief zijn. Als het lichamelijk was, betekent het dat je meer met medicijnen zou moeten behandelen. Interessant is wel om te zien dat een praattherapie dus heel veel invloed heeft op de werking van je brein. De manier waarop we denken en de patronen die we hebben, heeft een heel grote invloed op je breinhuishouden.’

Lees ook: Alles wat je moet weten over PTSS, trauma en therapie

Problemen geheugen onderbelicht

Toch vind ik het frappant. Nieman zegt aan het begin van ons gesprek dat vergeetachtigheid een zeer veel voorkomend symptoom is rondom mentale ongezondheid. En toch heb ik er in al die jaren van therapie, inlezen en gesprekken voeren nog nooit iets over gehoord. ‘Ik denk dat dat vooral komt omdat er in behandeling vooral gefocust wordt op de mentale problemen die zich voordoen en er minder wordt gericht op de periode erna’, zegt Nieman.

‘De behandeling gaat daarnaast vooral over de sociaal-emotionele kant en de oorzaak en oplossing van het probleem. Niet zozeer over de ‘bijwerkingen’. Dat is begrijpelijk, je hebt als therapeut maar beperkt de tijd en je wil de aandacht richten op hetgeen de cliënt het meest helpt. Daardoor blijven dit soort dingen onderbelicht. Dat kan voor veel verwarring zorgen, zoals bij jou, want het is heel vervelend als je niet weet waarom je dit soort klachten ervaart en of het ‘normaal’ is.’

Omgaan met vergeetachtigheid

Maar goed, ik heb het en ik wil er toch mee omgaan. Ik vraag Nieman naar tips en tricks om om te gaan met een vergiet als brein. De psychologe geeft me handvaten voor de domeinen ‘aandacht’ en ‘geheugen’.

• Aandacht: ‘Besef dat je minder gerichte aandacht hebt en dat je moeite hebt met afleiding uitsluiten. Zorg voor dingen die jou daarin kunnen helpen. Koop bijvoorbeeld een noise cancelling koptelefoon, zodat je niet helemaal overprikkeld de trein uit komt. Of probeer stillere ruimtes op te zoeken op je werk, zodat je niet uitgeput thuiskomt en je hoofd niet bij je taak kunt houden. Het tweede: neem vaker pauze. Dat doen we véél te weinig voor wat je brein nodig heeft, ook mensen zonder die aandachts- en geheugenproblemen. Je hebt zeker eens in de 45 minuten tot een uur een korte break nodig. Dat is belangrijk om je brein de tijd en ruimte te geven om de prikkels te verwerken, in plaats van dat dat ‘s avonds moet als je in bed ligt.’
• Geheugen: ‘We proberen massaal veel te veel te varen op ons geheugen. Het geheugen is over het algemeen al onbetrouwbaar. Dus probeer niet alles te onthouden, maar ontwikkel een systeem dat jou helpt om dingen te onthouden. Heb bijvoorbeeld altijd een boekje om dingen in op te schrijven. Maak lijstjes. Ik noem dat het extern breinsysteem. Zeker met geheugenproblemen moet je niet proberen om alles in je hoofd te gaan bewaren. Daar ga je om stressen en dan kom je in een vicieuze cirkel terecht. Besteed het uit aan hulpmiddelen in je omgeving in plaats van dat je het allemaal van je eigen hoofd verlangt.’

Geen focus tijdens gesprek

Eén van de dingen die ik het lastigst vind aan mijn vergeetachtigheid, leg ik ook bij Linde neer. Ik vergeet vaak vanuit een gesprek belangrijke dingen die mensen mij vertellen, waardoor ik soms iets groots vergeet of ik steeds opnieuw moet vragen waar het nou over ging als mensen op een vorig gesprek teruggrijpen. ‘Dat is een kwestie van het met mensen bespreken’, zegt Nieman.

Lees ook: Moeilijk, zo’n gesprek over mentale gezondheid. Dit zijn de do’s en don’ts

‘Vaak hangt daar ook een schaamte omheen dat je het niet hebt onthouden. Geef het aan: ‘sinds mijn mentale probleem vind ik het moeilijk dingen te onthouden. Als ik vraag om iets opnieuw te vertellen of wil herhalen, is dat niet uit desinteresse. Dan ben ik het vergeten, of was ik bij mijn hoofd even niet meer bij het gesprek. Juist omdat ik het wil onthouden vraag ik het nog een keer.’ Of maak weer gebruik van je externe breinsysteem en schrijf in een gesprek even iets op. Het belangrijkste daarin is het gesprek openbreken’, besluit Nieman.

Vond je dit artikel interessant? Volg COMMEN. op Facebook, Twitter en Instagram voor meer verhalen over mentale gezondheid of ontvang updates via Whatsapp. Heb je geen social media? Blijf op de hoogte van onze laatste artikelen via een snelkoppeling op je telefoon of schrijf je in voor onze nieuwsbrief en ontvang één keer per maand een mail met onze beste artikelen.