Het standaardantwoord van een atleet op de vraag of hij/zij klaar is voor de wedstrijd is “I was born ready”. In onze samenleving heerst de gedachte dat we geboren worden met een specifiek doel of vooruitzicht in het leven. Maar geldt dit ook wanneer het je lot is om een narcist te worden? Met andere woorden: is narcisme erfelijk?
Is narcisme erfelijk?
Het korte antwoord op deze vraag is misschien. Het lange antwoord is dat het, zoals wel vaker in mentale gezondheid en psychologie, een combinatie van factoren is. De meningen van experts lopen uiteen, maar de meesten denken dat narcisme het gevolg is van genen (nature), de omgeving waarin iemand opgroeit (nurture) en evolutie.
Eddie Brummelman, ontwikkelingspsycholoog bij de Universiteit van Amsterdam, legt de nadruk bij nurture. Sterker nog, hij schreef er een boek over waarin hij stelt dat narcisme niet erfelijk is, maar grotendeels door ouders wordt aangeleerd. Zij zouden hun kinderen minder vaak op een voetstuk moeten plaatsen.
Ook Jan Derksen, auteur van het boek ‘Het narcistische ideaal’, kijkt vooral naar de nurture-kant. “Tijdens je jeugd vorm je een beeld van hoe je in de toekomst zou willen zijn, het zogeheten ik-ideal.” Tijdens het opgroeien kom je echter regelmatig in ongemakkelijke situaties terecht en sta je vaak voor lul. Het probleem met narcisten is dat zij niet met dit soort “krenkingen” in het ego leren omgaan.
“Tijdens het opgroeien leer je met vallen en opstaan je eigen krachten en beperkingen kennen. Narcisten hebben nooit geleerd om deze krenkingen te relativeren”, aldus Derksen. Het gevolg is dat er een groot gat ontstaat tussen wat ze daadwerkelijk zijn, en wat ze denken dat ze zijn: het gewenste ik-ideaal. “Wanneer dit gat te groot wordt, leidt het tot structurele minderwaardigheidsgevoelens”, legt Derksen uit.
Lees ook: Borderline in 9 kenmerken, maar dan zonder bullshit
Gekwetst
Het kan echter ook de andere kant opgaan. Als het gat tussen de twee te klein is ontstaat het risico op overschatting. “Omdat narcisten niet in staat zijn om dit gat zelf op te vullen belasten ze hun omgeving hiermee.” Met andere woorden: narcisten zijn dus eigenlijk mensen die in de jeugd gekrenkt zijn, maar hier niet mee weten om te gaan.
Klinisch forensisch psycholoog Catherine Barrett vult aan: “Narcistische persoonlijkheidsstoornis is een samenstelling van afweermechanismen die vooral een gevolg zijn van de omgeving waarin iemand opgroeit. Er zijn wel onderzoeken die wijzen naar het bestaan van een ‘narcisme-gen’, maar in mijn beleving is narcisme vooral een nurture-aangelegenheid.”
Barrett: “Mensen met narcisme hebben vaak tijdens de eerste vijf jaar van hun leven iets meegemaakt dat hun empathie, zelfstandigheidsgevoel of andere belangrijke vaardigheid heeft aangetast. Ze passen hier hun gedrag op aan om het trauma een plekje te kunnen geven en gaan bijvoorbeeld over-dominant gedrag vertonen. Ik zeg daarom vaak dat narcisten niet acteren, maar reageren.”
Ook interessant: Mensen met borderline liegen vaak: feit of gelul?
‘Narcisme is wél erfelijk’
Veel experts denken dus dat narcisme niet per se erfelijk is, maar vooral iets dat tijdens de jeugd ontstaat. Toch zijn er ook onderzoeken uitgevoerd die stellen dat narcisme wel erfelijk is. Een belangrijke studie werd uitgevoerd in 2007 onder 175 tweelingen, omdat die hetzelfde DNA-pakket delen. De conclusie is dat het gen ’tryptophan hydroxylase-2′ een grote rol speelt in het wel of niet ontwikkelen van narcisme. Dit gen reguleert de aanmaak van serotonine, dat op haar beurt weer belangrijk is voor hoe jij je voelt.
Een andere mogelijke verklaring is dat mensen zich gaan gedragen naar hun uiterlijk. Psychologen Nicholas Holtzman en Brent Donnellan noemen dit ‘reactieve erfenis’. Kortweg komt het erop neer dat grote, brede mensen zich agressiever zouden opstellen dan kleine, fijne dames van 1.60 meter, omdat het voor hen werkt. Ga maar na: waarschijnlijk is Badr Hari een minder goede debater dan Mark Rutte, maar zodra de kickbokser zijn stem verheft ben je het waarschijnlijk heel snel met hem eens.
De auteurs leggen bij de reactieve erfenis de link met eerdere onderzoeken die laten zien dat mensen met narcisme vaak bepaalde uiterlijke kenmerken delen, zoals een brede kaaklijn bij mannen en een symmetrisch gezicht bij vrouwen.
Ook interessant: Hoe moet je jezelf zijn wanneer je zelf niet eens weet wie je bent?
Evolutie van narcisme
Holtzman en Donnellan geven hiermee aan dat narcisme een evolutionaire oorzaak heeft, simpelweg omdat het voordelen oplevert qua voortplanting. “Historisch gezien wordt narcisme vaak in verband gebracht met aantrekkelijkheid en het is voor aantrekkelijke mensen makkelijker om een partner te vinden”, zo schrijven de psychologen.
Ook het dominante karakter van narcisten heeft hiermee te maken. “Dominantie is belangrijk om een hoge positie op de sociale ladder te krijgen. Omdat mensen groepsdieren zijn is het dus goed mogelijk dat narcisme bepaalde groepen mensen helpt overleven”, zo concludeert het onderzoeksverslag.
Conclusie: Misschien is narcisme erfelijk
Oftewel: hét ‘narcisme-gen’ is nog niet ontdekt, maar de zoektocht gaat door. In de tussentijd denken de meeste experts dat narcisme niet per se erfelijk is, maar vooral ontstaat.