Je voelt je al een langere tijd somber. Daarom klop je aan bij de huisarts. Je krijgt een verwijzing voor gesprekken met een psycholoog of psychiater in de geestelijke gezondheidszorg. Dat klinkt heel simpel, maar dat is het niet. Zeker niet wanneer je doof of slechthorend bent en psychische hulp nodig hebt. Hoe zit dat eigenlijk, als je als dove of slechthorende hulp van de GGZ nodig hebt?
Toegang tot geestelijke gezondheidszorg wanneer je een auditieve beperking hebt, is niet vanzelfsprekend. Waar in bijna elke plaats of regio wel een reguliere GGZ-instelling is gevestigd, is een GGZ-locatie voor doven en slechthorenden een stuk lastiger te vinden.
Nederland kent volgens de kaart van de overkoepelende website GGZ voor doven & slechthorenden slechts 11 ambulante behandellocaties. Daarnaast is er één kliniek voor acute crises en geplande opnamen, één locatie met klinische woonvoorziening en één locatie waar doven en slechthorenden met psychische problematiek begeleid kunnen wonen.
Dat zijn minder locaties dan een paar jaar terug, maar nog geen halve eeuw geleden was er helemaal geen GGZ gespecialiseerd in auditieve beperkingen.
COMMEN. neemt je mee langs de lange weg die de geestelijke gezondheidszorg voor doven en slechthorenden heeft afgelegd. Ook leggen we je uit waarom deze gespecialiseerde GGZ zo belangrijk is, wat het verschil is met de reguliere GGZ en hoe je je kunt aanmelden voor deze psychische hulpverlening.
Psychische hulpverlening als je doof bent: een stukje geschiedenis
Tot in de jaren ’80 kunnen mensen met een auditieve beperking en psychische problematiek nergens terecht. In 1984 verschijnt het boek En niemand heeft geluisterd van W. Frenay. Het boek vertelt het verhaal van een moeder die haar dove zoon met psychische problematiek ziet afglijden. Door miscommunicatie in de GGZ krijgt hij verkeerde medicatie, waardoor hij uiteindelijk overlijdt. Dit verhaal opent veel mensen de ogen.
De Nederlandse Federatie van Ouders van Dove Kinderen (FODOK) heeft na verschijning van het boek een overlegorgaan opgericht: het Platform Psychische Hulpverlening aan Doven. Dit platform bestond tot 2008 uit aanbieders van zorg, hulpverleners en onderwijs, belangenorganisaties, het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) en de Inspectie voor de Gezondheidszorg.
Het platform laat kort na oprichting een onderzoek uitvoeren. Dit onderzoek toont aan dat gespecialiseerde dovenhulpverlening in Nederland ontbreekt, maar wel noodzakelijk is. Het is dé erkenning die nodig is om psychische hulpverlening voor doven en slechthorenden te gaan organiseren.
Dit leidt tot vijf ambulante behandellocaties en uiteindelijk drie psychiatrische instellingen voor doven en slechthorenden. In de loop van de jaren neemt het aantal instellingen toe dat deze gespecialiseerde hulp verleent. Tot in 2008 een belangrijke gespecialiseerde polikliniek voor dove en slechthorende kinderen moet sluiten. De overheid heeft besloten dat andere voorzieningen deze zorg op zich kunnen nemen en is niet langer bereid de extra kosten hiervoor te vergoeden.
Lees ook: Leven met chronische pijn: “Vanbinnen ben ik geen zwak meisje en dat wil ik ook niet zijn”
Dat lukt helaas niet: het aanbod van kleine, ambulante doventeams is ontoereikend om dove kinderen met ernstige psychische problematiek te helpen. Op 1 januari 2013 valt een regeling voor vergoedingen van GGZ-instellingen voor doven en slechthorenden weg. Meer instellingen die gespecialiseerde dovenhulpverlening bieden, dreigen om te vallen en de deuren te moeten sluiten vanwege financiële problemen.
Het verschil tussen reguliere GGZ en gespecialiseerde dovenhulpverlening
In 2018 kent Nederland 1411 vrijgevestigde praktijken en 172 instellingen die reguliere basis-GGZ verlenen. In totaal 1518 vrijgevestigde praktijken en 267 instellingen bieden hulp in de reguliere gespecialiseerde GGZ. Kunnen de teams die gespecialiseerde dovenhulpverlening bieden niet ondergebracht worden bij deze GGZ-instellingen?
Het antwoord is nee. Gespecialiseerde hulpverlening voor doven en slechthorenden kan niet ondergebracht worden bij reguliere instellingen. Horende hulpverleners kunnen niet gemakkelijk communiceren met een dove of slechthorende en dat wordt bij psychische hulpverlening niet opgelost met een tolk.
Diagnostisering en behandeling hangen samen met signalen die tijdens gebarentaal worden gegeven, zoals woordkeus, houding en gezichtsuitdrukking. Als de hulpverlener geen weet heeft van gebarentaal, kunnen signalen gemist worden die met vertolking niet opgepikt worden door de hulpverlener. Hierdoor kunnen misverstanden ontstaan.
Omroep XON spreekt met GGZ-instelling De Riethorst in Ede over de gevolgen van een mogelijke sluiting. Beeld: XON
Dat je met een auditieve beperking niet goed geholpen kan worden in de reguliere GGZ, ligt niet alleen aan communicatie. Het leven van iemand die doof of slechthorend is, is anders dan dat van iemand horend is. Dove kinderen, jongeren en volwassenen hebben een informatieachterstand doordat de maatschappij is ingericht op horen. Als dove of slechthorende ontvang je de informatie niet die een horende onbewust meekrijgt. Hierdoor kom je in het dagelijks leven hindernissen tegen. Dat kan voor psychische problemen zorgen.
Naast gehoorproblemen kunnen ook andere lichamelijke en psychische problemen voorkomen, die dezelfde oorzaak kunnen hebben als de doofheid of slechthorendheid. Een hulpverlener met kennis over doof zijn beseft dat alle medische gegevens en iemands communicatie-achtergrond belangrijk zijn om diegene goed te kunnen helpen. Zeker niet alle problemen zijn ‘alleen maar’ een gevolg van doofheid. Daarom is gespecialiseerde hulpverlening belangrijk.
Doof of slechthorend? Grotere kans op psychische klachten
Als je doof of slechthorend bent, kun je met dezelfde psychische problemen kampen als iemand die horend is. De problemen zijn vergelijkbaar, maar de juiste diagnose bij doven en slechthorenden is veel lastiger te stellen. Ook zijn er verschillende onderzoeken die laten zien dat doven en slechthorenden vaker psychische problemen hebben dan horenden.
Dat is niet gek, als je bedenkt dat doven in een horende wereld heel veel problemen meemaken. Er is vaker sprake van miscommunicatie en onbegrip, er zijn minder mensen in je omgeving die hetzelfde hebben als jijzelf en je kunt lastiger met je leven doen wat je wilt.
Ook interessant: Psychische problemen en je zorgverzekering: zo zit het
Psychische problematiek wordt minder snel herkend als je doof of slechthorend bent. Wanneer je doof bent en wat stiller bent dan een horende, wordt dat snel gezien als een gevolg van de doofheid. Hetzelfde geldt voor naar buiten gericht gedrag zoals woede-uitbarstingen. Als dove of slechthorende ben je het niet gewend om je emoties te benoemen en te bespreken.
In de maatschappij komen voorlichtingscampagnes als ‘Hey, het is oké’ voor op radio en televisie. Wanneer je een auditieve beperking hebt, krijg je de informatie die verteld wordt bij deze campagnes niet mee. Als je niet weet wat psychische problemen zijn en wat je daarbij kunt voelen en ervaren, zoek je ook geen hulp. Je denkt dan dat het bij het leven hoort.
Hoe zoek je hulp?
Dat er speciale GGZ-hulpverlening is voor wanneer je een auditieve beperking hebt, is niet heel bekend. Er komen niet zoveel mensen met een auditieve beperking bij gespecialiseerde dovenhulpverlening als je zou verwachten.
Een uitlegvideo over hoe EMDR werkt als je doof of slechthorend bent. Beeld: Vereniging EMDR Nederland
Om erachter te komen wat de mogelijkheden zijn voor hulp als je doof of slechthorend bent en niet lekker in je vel zit, is de site Keuzehulpzorg in het leven geroepen. Hier vind je meer informatie over hoe je om hulp kunt vragen en wat de voor- en nadelen zijn bij verschillende soorten hulp. Ook vind je hier tips om het gesprek aan te gaan.
Net als bij de reguliere GGZ gaat een verwijzing naar de GGZ voor doven en slechthorenden via de huisarts. Je maakt dus als eerst een afspraak met je huisarts. In het gesprek met je huisarts benadruk je dat je met een auditieve beperking het best geholpen wordt door een GGZ-instelling die daar deskundig in is.
Een GGZ-behandeling wordt vergoed door je zorgverzekeraar, dus ook een GGZ-behandeling voor doven en slechthorenden wordt vergoed. Wel betaal je het eigen risico. Je kunt ook zelf contact opnemen met een GGZ-instelling voor doven en slechthorenden voor meer informatie.
Dit artikel is mede mogelijk gemaakt dankzij Mariën Hannink van de FODOK.
Vond je dit artikel interessant? Volg COMMEN. op Facebook, Twitter en Instagram voor meer verhalen over mentale gezondheid, of ontvang al onze artikelen via WhatsApp.
Heb je geen social media of geen zin om ons te volgen? Blijf op de hoogte van onze laatste artikelen via een snelkoppeling op je telefoon of schrijf je in voor onze nieuwsbrief en ontvang één keer per maand een mail met onze beste artikelen.