Michel sprak met rouwadviseur Nienke Veenma (58) over omgaan met rouw en verdriet. Ze vertelt over waarom we ons geen raad weten met verdriet en de bijbehorende rouwfase en geeft aan wat je wel moet doen als een naaste in rouw is, en wat niet.
Omgaan met rouw en verdriet, volgens een rouwadviseur
Het leven doet pijn. De kans is heel erg groot dat jij, of iemand om wie je geeft, op een gegeven moment ontroostbaar is. Of het nou gaat om het verliezen van een partner, de aanwezigheid van een ziekte of een ernstig ongeluk.
Alhoewel iedereen weet dat lijden hoort bij het leven, weet vrijwel niemand er goed mee om te gaan. Zodra iemand zijn of haar verdriet de vrije loop laat, weten veel mensen zich geen houding te geven. Zelfs professionals hebben hier nog weleens last van. Rouwverwerking is dan ook een van de meest complexe taken in de hulpverlening.
Waarom is dit zo? Waarom zijn we zo slecht in het verwerken van verdriet? Iets dat onoverkomelijk is, zou niet zoveel moeite moeten kosten, toch? En misschien nog wel belangrijker: als het noodlot dan toeslaat, hoe ga je er dan mee om?
Deze vragen weet Nienke Veenma als geen ander te beantwoorden. Zij is bijna 30 jaar werkzaam geweest als psycholoog en tegenwoordig rouwadviseur bij een uitvaartonderneming. Een ware expert in rouwverwerking, dus.
Waarom we ons geen raad weten met rouw
Voordat we hier antwoord op geven, moeten we erachter komen waarom we ons geen raad weten met verdriet en de bijbehorende verwerking. Dit heeft alles te maken met de manier waarop ons brein in elkaar zit.
Mensen zijn sociale wezens. Onderdeel van die natuur is de neiging om zorg te verlenen. Wanneer anderen pijn ervaren, ervaren mensen de drang om dit leed te verzachten. Helemaal wanneer degene in nood een geliefde is, is deze drang sterk. Het liefst zouden we het lijden compleet stoppen en de oorzaak ervan oplossen. Een positieve eigenschap: het zorgt ervoor dat mensen elkaar in de gaten houden.
Er zit echter ook een keerzijde aan de medaille. Zo wordt onze drang tot zorg verlenen problematisch wanneer de oorzaak hiervan niet opgelost kan worden.
- Het enige dat het verdriet van een weduwnaar oplost, is het terugbrengen van de overledene.
- Liefdesverdriet kan alleen opgelost worden door de relatie in ere te herstellen.
- Iemand met kanker is pas beter zodra de laatste tumor verdwenen is.
En dit is precies waar de schoen wringt: mensen willen wel helpen, maar kunnen het simpelweg niet. Je kunt niets aan de situatie veranderen en waardoor een machteloos gevoel overheerst. Dit levert dan weer stress op – voor jou als ‘zorgverlener’, welteverstaan.
De behoefte om te helpen zit zo diep in ons, dat het gevoel van onmacht overdonderend kan zijn. Het is hierbij geen kwestie van niet willen, maar van niet kunnen. Helemaal in onze maatschappij, waarin het tonen van pijn en kwetsbaarheid niet altijd gewaardeerd wordt, is het niet meer dan logisch dat men niet weet om te gaan met rouwenden. Er is namelijk geen rechttoe-rechtaan oplossing voor hun probleem: iets dat we wel gewend zijn.
‘Je bent er wel overheen, toch?’
Nienke legt dit uit aan de hand van een voorbeeld. Ze had eens een vrouw onder behandeling die maar niet over haar ex-vriend heen kon komen. De relatie van drie jaar was inmiddels twee jaar uit, maar ze mistte hem nog elke dag. Tijdens de gesprekken haalde de jonge dame vaak aan dat vriendinnen weinig begrip opbrachten voor haar liefdesverdriet. Het was inmiddels twee jaar geleden: ze moest er nu toch inmiddels wel overheen zijn?
Zo makkelijk is het echter niet. Nienke legt uit: ‘Mensen leven vaak in de illusie grip te hebben op het leven. Ze denken dat voor alles een oplossing bestaat en dat je er door middel van logisch redeneren wel komt. Helaas gaat dit niet op bij rouwverwerking. Alhoewel haar vrienden vast en zeker het beste met haar voor hebben, weten ze niet goed om te gaan met de pijn die zij ervaart.’
Mensen leven vaak in de illusie grip te hebben op het leven
De vriendinnen willen namelijk niet zozeer Nienke’s cliënte helpen, maar zichzelf. Het ervaren van leed zorgt namelijk voor een onplezierig gevoel. Hulpverlenen doen we daarom niet alleen voor de ander, maar ook voor onszelf. Oftewel: zien lijden, doet lijden.
Uiteraard willen mensen stressgevoelens voorkomen en proberen de rouwende persoon er zo snel mogelijk weer bovenop te helpen. Hierbij wordt helaas voorbijgegaan aan de bijbehorende emoties en het complexe proces van rouwverwerking.
Omgaan met rouw en verdriet: wat je niet moet doen
Er zijn daarom enkele zaken die je nooit moet doen in het omgaan met rouw en verdriet. Met 30 jaar ervaring als klinisch psychologe op zak bij diverse werkgevers, weet Nienke als geen ander hoe je goed met rouwverwerking omgaat, en hoe vooral ook niet.
De volgende dingen kun je beter niet doen.
1. Advies geven
Een logische eerste reactie bij verdriet, maar niet de juiste.
- “Je komt er sterker uit”
- “Het kan niet altijd van een leien dakje gaan”
- “Het hoort bij het leven”
- “Huilen hoort erbij”
Allemaal goedbedoeld, maar het gaat voorbij aan de oorzaak van het verdriet. We proberen op deze manier op een simpele, directe manier het ‘probleem’ op te lossen, alhoewel we hier helemaal niet toe in staat zijn.
‘Je kunt het probleem niet oplossen. Bovendien kan het zelfs beledigend voor de persoon in kwestie zijn, omdat je eigenlijk niet echt luistert. Wat je vooral niet moet doen is zeggen dat het allemaal wel goed komt. Op die manier erken je namelijk niet de pijn die iemand ervaart’, zo zegt Nienke.
Waarom we dan toch zo reageren? Routine. ‘De meeste problemen in het leven zijn makkelijk op te lossen. Zit je niet comfortabel? Dan draai en schuif je een beetje op je stoel. Wanneer je stinkt na het sporten, douche je. Wanneer je honger hebt, eet je. Het is daarom niet gek dat we routineus reageren op rouwende mensen om ons heen: we zijn het gewoon gewend.’
2. Je keert de rollen om
Ook kun je beter niet te veel over je eigen verleden, situatie of verdriet praten.
- “Ik weet nog wel toen … overleed dat ik…”
- “Het nieuws laat mij ook zeker niet koud”
Wederom goedbedoeld en lief, maar niet helemaal de juiste reactie. Alhoewel jij wellicht ook verdriet ervaart, is het niet handig om dit nadrukkelijk te uiten. Je weet immers niet of de rouwende persoon daarop zit te wachten. Het is absoluut waar dat meeleven met iemands leed soms helpt, maar er zit een flinterdunne marge tussen simpelweg aandacht willen, en oprecht mee rouwen.
Nienke: ‘Uiteraard moet je je gevoelens en verdriet niet voor je houden en mag je aangeven hoe jij de situatie ervaart. Bij heftig verdriet is het enkel beter om dit te delen met iemand anders dan de persoon in rouw. Door met deze persoon veel over je verdriet te praten, maak je de last op diegene zijn schouders alleen maar groter. Dit heb je vaak niet door’.
3. Je loopt te hard van stapel
Natuurlijk wil je je geliefde er zo snel mogelijk bovenop helpen. Rouwverwerking heeft echter tijd nodig.
- “Probeer de draad zo snel mogelijk weer op te pakken”
- “Van thuiszitten wordt niemand beter”
Als je de media moet geloven is iedereen continu blij en vrolijk. Mensen met problemen gaan in therapie en moeten zo snel mogelijk weer in ‘de running’ zijn. Een belangrijke gedachte uit onze tijdsgeest sijpelt hierin door: wat kapot is, moet gerepareerd worden. Het liefst zo snel mogelijk. Zo denken de meesten ook over rouwverwerking: wanneer een mens ‘kapot’ is gooien we er wat therapie tegenaan, en dan moet het wel weer goed komen.
Nienke: ‘Pijnlijke gevoelens verwerken heeft tijd nodig en er is geen direct alternatief voor rouwverwerking. Wanneer je geen aandacht schenkt aan verdriet, rouw, boosheid of andere vormen van stress, kunnen deze gevoelens intern gaan borrelen en dan beginnen de problemen pas echt.’
Ook heeft het natuurlijk te maken met om wie, of waarom gerouwd wordt. ‘In het algemeen vereist het verwerken van verdriet met een relatief ernstige oorzaak meer tijd, professionele hulp en aandacht dan naar verhouding minder ernstige gevallen.’
Omgaan met rouw en verdriet: wat je wél moet doen
Het is dus absoluut niet gek dat jij je wellicht schuldig maakt aan bovenstaand gedrag. Sterker nog; jij en ik zijn voorgeprogrammeerd om zo te reageren. Bovendien werkt onze samenleving, waarin iemand snel weer ‘oplappen’ de norm is, niet mee.
Het is echter niet allemaal kommer en kwel. Wij mensen zijn gezegend met de aanwezigheid van een goed stel hersens, waardoor er ruimte is voor reflectie. Daarmee kunnen we ons gedrag analyseren, en verbeteren.
‘Wanneer je een stapje terugneemt en bewust wordt van je natuurlijke gedrag, krijg je de mogelijkheid om te bekijken of dit gedrag ook wenselijk is, of niet’, zo geeft Nienke aan. Dit is dan ook precies de kern: het lezen ’10 tips tegen rouwverwerking’-achtige artikelen is niet genoeg. Het gaat om bewustwording, om zo je eigen gedrag te analyseren.
Ben jij, of iemand in je omgeving in rouw? Probeer dan op de volgende dingen te letten.
1. Je hoeft het gesprek niet te ‘maken’
Probeer te luisteren zonder advies te geven. Je hoeft het gesprek niet te maken: alleen het feit dat je er bent voor ondersteuning is al genoeg. Leg vooral niet te veel druk op jezelf: “wees bereid om “ik weet het niet” te zeggen.” Dit is beter dan doen alsof je weet waar je mee bezig bent, helemaal wanneer dit absoluut niet het geval is.
Wees bereid om “ik weet het niet” te zeggen
Daarnaast is het goed om medeleven en emotie te tonen. Blijf echter wel in controle en verlies jezelf niet in je eigen verdriet. Wanneer ook jij behoefte hebt aan hulp, is aan het eind van de dag niemand geholpen. Beter is het daarom om mee te leven op ‘een afstandje’. Dit is absoluut niet makkelijk, maar wel heel fijn voor je vriend of vriendin.
2. Verdiep jezelf in rouw
Wanneer je zelf nog nooit intens verdriet hebt meegemaakt, kan het lastig zijn om jezelf in die positie te verplaatsen. De eerste keer dat je iemand in zo’n staat van zijn aantreft kan daarmee ongemakkelijk en zelfs eng overkomen. Leren over verdriet en rouwverwerking zorgt er daarom voor dat je beter met je eigen angsten en twijfels overweg kunt.
‘Verdiep jezelf eens in rouwverwerking. Alles weten is onmogelijk en bovendien gaan er een hoop onwaarheden over rond, maar enige kennis is zeker niet overbodig’. Verder zegt Nienke dat verdriet allesbehalve statisch is. De emoties van een persoon in rouw kunnen daarom om de haverklap veranderen. Uitgaan van één tactiek of mechanisme in het omgaan met rouw, is daarom zinloos.
Lees ook: Mijn Rouwe Reis #1 | Het vertrek: “Voor ik opneem, voel ik al: dit is foute boel”
Beter is het om af en toe te peilen hoe de situatie ervoor staat. Heeft hij behoefte aan praten op het moment? Wil ze eventjes doen alsof het een normale dag is en samen avondeten? Wil hij er even uit en gaan wandelen?
Wederom is hier sprake van een dunne lijn. Wanneer je immers teveel vraagt, leg je teveel druk op de schouders van de rouwende persoon. Af en toe peilen hoe of wat, is echter aan te raden.
3. Bied specifieke hulp aan
Wanneer een geliefde overlijdt, moet je directe nabestaanden behandelen alsof ze op de intensive-careafdeling liggen. Hun hersenen zijn bezig met het verwerken van alles en intern heerst totale chaos. Daardoor kunnen – op het oog – simpele zaken zoals wassen, koken en de honden uitlaten vergeten worden.
Probeer daarom specifieke hulp aan te bieden. Zorg bijvoorbeeld voor het avondeten, ga elke ochtend langs om wat huishoudelijke taken te regelen of de honden uit te laten.
Loop echter niet te hard van stapel. Voordat je gaat stofzuigen is het belangrijk om te vragen of de nabestaanden dit überhaupt willen. Wellicht willen ze de kamer van de overledene wel zo lang mogelijk in ere houden. Daarnaast zijn mensen in rouw vaak enorm wispelturig: ‘de ene keer willen ze wel dat je vaak langskomt, de andere keer weer niet’, zo geeft Nienke aan.
Het beste is daarom om alle kans op onduidelijkheid en onzekerheid te vermijden. ‘Wees tijdens het aanbieden van hulp heel duidelijk. Zeg zoiets als “ik wil graag dit voor je doen om te helpen. Ik wil echter niet opdringerig zijn. Wees daarom eerlijk: wil je dat ik dit voor je doe, of niet?” Houd het dus vrijblijvend’.
Omgaan met rouw en verdriet: draait om medeleven
Samenvattend blijkt dat mensen iemand in rouw vrijwel altijd willen helpen, maar niet per se omdat ze die persoon erbovenop willen helpen. We willen vooral ons eigen ongemak verminderen. Om dat te bereiken, denken we in korte en simpele rechttoe-rechtaan oplossingen. Deze zijn goed van aard, maar niet effectief.
Lees ook: Rouw kent geen tijd
Beter is het om de situatie om te draaien, en te denken vanuit de positie van degene die in rouw zit. Hoe paradoxaal het ook klinkt: rouwverwerking draait namelijk net zoveel om de ander helpen, als jezelf. Door de confrontatie met je eigen ongemakkelijkheid en angsten aan te gaan leer je een hoop over jezelf. Pas zodra je dit proces doorlopen hebt, kun je nabestaanden echt de hulp bieden die ze verdienen.
“Pas als je een oprechte verbinding met rouwende mensen weet te maken, ben je écht aan het helpen”, zo besluit Nienke.
- ADHD & ADD
- Angststoornis
- Anorexia
- ASS
- BED
- Boekrecensies
- Borderline
- Boulimia
- Burn-out
- Column
- Dagelijks leven
- Depressie
- DIS
- Dood & Rouw
- Drang & Dwang
- Drangstoornis
- Dwangstoornis
- Eenzaamheid
- Eetstoornis
- Geen categorie
- Herstel
- Interviews
- Koopgids
- Kopzorgen
- Lichaam & Geest
- Liefde & relaties
- Maatschappij
- Medicatie
- Mijn Rouwe Reis
- Naasten
- Narcisme
- Perfectionisme
- Persoonlijkheidsstoornis
- Pesten
- Piekeren
- Psychologie
- PTSS
- Schizofrenie
- Seks
- Social media
- Stempels
- Stress
- Studentenleven
- Therapie en zorg
- Trauma
- Vriendschap
- Zelfbeschadiging
- Zelfmoord