“Eén keer heeft mijn partner mij in Utrecht op moeten halen. Ik ben in paniektoestand vanuit Limburg naar Utrecht gereden. Ik kan me niet meer herinneren hoe ik auto heb gereden en hoe ik daar gekomen ben”, vertelt Mirte Romih (48). De angst klinkt door in haar stem. “Ineens was ik in Utrecht!”
Mirte heeft een dissociatieve identiteitsstoornis, ook wel bekend als DIS. Heel kort samengevat: in haar lichaam leven meerdere persoonlijkheden, die haar over kunnen nemen en dingen kunnen doen zonder dat Mirte het zelf door heeft.
Misschien heb je hier ooit iets over gehoord, maar de kans is groter dat je nog onbekend bent met deze stoornis. Dat is niet vreemd: zelfs binnen delen van de geestelijke gezondheidszorg is DIS een onbekende stoornis. COMMEN. vindt het hoog tijd dat er meer bekend wordt over deze stoornis en publiceert de komende tijd drie artikelen over dit onderwerp.
In dit eerste deel van het drieluik lees je meer over dissociatie en de dissociatieve identiteitsstoornis. Wat is dissociatie eigenlijk? Hoe vaak komt de dissociatieve identiteitsstoornis voor en hoe voelt het om DIS te hebben?
Tijdens de zoektocht naar de antwoorden op deze vragen spreek ik namens COMMEN. met vier deskundigen. Mirte en Katie* hebben zelf ervaring met DIS. Een van de deskundigen is klinisch psycholoog en psychotherapeut, een andere deskundige is gezondheidszorgpsycholoog gespecialiseerd in DIS. Op verzoek blijven beide psychologen uit privacyoverwegingen anoniem.
Zijn mensen met DIS monsters? Absoluut niet!
In spannende boeken en films worden personages met DIS veelal geportretteerd als iemand met slechte bedoelingen. In de film Split (2016) lijdt de hoofdpersoon aan DIS: hij heeft meerdere persoonlijkheden en één van die persoonlijkheden wil heel graag drie tienermeisjes kidnappen. Doordat er weinig over DIS bekend is, zorgen dit soort films voor een vertekend beeld.
“Films over dissociatieve stoornissen gaan áltijd over moord en doodslag”, zegt Katie (43) gefrustreerd. “Dan is het ook nog altijd: ‘Oh, hij heeft DIS, wat zielig, je wordt vrijgesproken.’ Daarmee staat DIS eigenlijk drie keer in een kwaad daglicht, dat is heel naar.”
Als je voor het eerst iets hoort of ziet over DIS in een film en het personage met deze stoornis heeft slechte bedoelingen, is de kans groot dat je DIS blijft associëren met kwaadwillende mensen. Mirte vertelt: “Mensen hebben vanwege die beelden van TV vaak tegen mij gezegd: ‘Ik snap niet dat jij met jouw achtergrond kinderen hebt. Ze hadden ze meteen moeten afnemen.’”
Lees ook: Een simpele tip waarmee je een hoop doemgedachten de baas bent
Niet alleen bij het publiek zorgen de films voor een verkeerd beeld. Ook mensen die zelf DIS hebben, raken ervan in de war. “Door de dingen die ik zag en die ik las, dacht ik: help, straks ben ik ook een monster op het moment dat ik dissocieer”, legt Mirte uit.
Iemand met DIS is niet gevaarlijker dan iemand zonder DIS. Zo legt YouTuber Chloe Wilkinson in een van haar video’s uit: “Mensen met DIS hebben net zoveel kans om agressief of crimineel te zijn als ieder ander lid van de samenleving. Het is niet zo dat mensen met DIS méér kans hebben om agressief of crimineel te zijn.”
DIS betekent niet dat je erop uit bent om anderen te ontvoerden of te vermoorden. Nu we weten wat DIS niet is, wat is het dan wel?
Dissociatie, derealisatie en depersonalisatie
De dissociatieve identiteitsstoornis valt onder de dissociatieve stoornissen. Het spectrum van dissociatieve stoornissen kent drie typen: de derealisatie- of depersonalisatiestoornis, dissociatieve amnesie (ook wel dissociatief geheugenverlies) en de dissociatieve identiteitsstoornis (DIS).
Het bovenstaande klinkt heel ingewikkeld als je niet weet wat dissociatie inhoudt. Dissociëren (dis-associëren) is het tegenovergestelde van associëren. Waar je bij associëren iets aan elkaar koppelt, zoals je bij het zien van een grijze slurf meteen aan een olifant denkt, wordt bij dissociëren juist iets ontkoppeld.
Het Sidran Instituut omschrijft dissociatie als een mislukte koppeling tussen iemands gedachten, gevoelens, acties en het gevoel van wie hij of zij is. Dissociatie is eigenlijk het even wegraken van de gebeurtenissen in de omgeving. Dat komt ook voor als je bijvoorbeeld aandachtig een boek leest of een film kijkt en vervolgens de tijd compleet vergeet. Het komt meestal voor als je moe bent of onder spanning staat.
Dissociatie is eigenlijk een toestand van verlaagd bewustzijn. Het is een mechanisme dat je beschermt tegen te veel indrukken. De hersenen schakelen een stuk van het bewustzijn uit, zoals je emotie, omdat het even teveel is. Tijdens een dissociatie kan het voelen alsof je lichaam, gevoelens, gedachten en herinneringen niet van jouzelf zijn. Dit heet depersonalisatie. Als de wereld en de mensen om je heen vreemd aanvoelen, is er sprake van derealisatie. Het kan dan voelen alsof je in een film leeft: je vertrouwde omgeving voelt niet meer echt.
Iemand die dissocieert, heeft dat zelf niet altijd door. “Het was al wel de hele tijd duidelijk dat ik dissocieerde, of dat ik ‘wegviel’, want zo noemde ik dat zelf. Ik had dat zelf niet zo in de gaten, maar de behandelaren zeiden dat ik heel erg dissocieerde”, vertelt Katie.
DIS volgens de DSM
De dissociatieve identiteitsstoornis staat sinds 1980 vermeld in de Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders(DSM), al heette het in de derde versie van de DSM nog de multiple persoonlijkheidsstoornis (MPS). Met de verschijning van de vierde editie in 1994 is de multiple persoonlijkheidsstoornis omgedoopt in de dissociatieve identiteitsstoornis en ook in de laatste versie, de DSM-V, heet het DIS.
“De term ‘multiple persoonlijkheidsstoornis’ zou geen recht doen aan het kernmechanisme van DIS”, legt de GZ-psycholoog uit. “Het kernmechanisme van DIS is dissociatie, het ontwikkelen van DIS vindt plaats tijdens de ontwikkeling van de persoonlijkheid, maar is onafhankelijk van de persoonlijkheid. Het is dus geen persoonlijkheidsstoornis.”
Ook interessant: Dé borderliner bestaat niet: vier uiteenlopende ervaringsverhalen over BPS
De DSM hanteert vijf kenmerken om een dissociatieve identiteitsstoornis te kunnen beschrijven. Kort samengevat zijn dat de volgende criteria:
- De identiteit is gefragmentariseerd door twee of meer afzonderlijke persoonlijkheidstoestanden. Deze persoonlijkheidstoestanden kunnen de persoon overnemen, waardoor de zelfbeleving en het gevoel van zelfcontrole niet met elkaar overeenkomen. Hierbij komen ook veranderingen in onder andere het gedrag, bewustzijn en geheugen voor.
- Er zijn gaten in het geheugen bij het herinneren van dagelijkse gebeurtenissen, belangrijke persoonlijke informatie en/of traumatische gebeurtenissen. Dit is anders dan bij gewone vergeetachtigheid.
- De symptomen veroorzaken lijden of beperkingen in het sociale of beroepsmatige functioneren of het functioneren op andere belangrijke vlakken.
- Deze symptomen zijn geen onderdeel van een culturele of religieuze traditie en bij kinderen kan het niet verklaard worden door denkbeeldige vriendjes of fantasiespelletjes.
- De symptomen komen niet door een lichamelijke aandoening of effecten van bijvoorbeeld alcohol en drugs.
Mirte Romih bij het programma Dokters vs Internet. Beeld: KRO-NCRV
Hoe voelt het om DIS te hebben?
Volgens de International Society for the Study of Trauma and Dissociation (ISSTD) komt DIS voor bij 0,01 tot 1 procent van de mensen in de samenleving. In psychiatrische instellingen komt DIS naar schatting voor bij 0,5 tot 1 procent van de mensen. Naar DIS is nog weinig onderzoek gedaan. “Er is niet een heel grote populatie met DIS, dus het is minder voor de hand liggend om daar onderzoek naar te doen”, verklaart de klinisch psycholoog en psychotherapeut.
Als je niet bekend bent met DIS, is het haast niet voor te stellen hoe het is om te leven met meerdere persoonlijkheden. Voor Mirte is het juist andersom niet voor te stellen: “Ik was er oprecht van overtuigd dat iedereen meerdere persoonlijkheden heeft. Ik kan me niet voorstellen dat je als mens maar één ‘ik’ in je hoofd hebt.”
Maar hoe voelt het dan om meerdere persoonlijkheden hebben? “Een keer zat ik met Ingrid, mijn partner, een kopje koffie te drinken in een restaurant. Het was heel rumoerig: er waren mensen aan het lachen en er waren kinderen aan het huilen. Ik zei tegen haar: ‘Op het moment dat je dit niet meer wilt horen, ga je naar buiten en doe je de deur achter je dicht. Ik hoor dit van binnen én van buiten.’ DIS hebben is leven in én met een hele groep mensen”, omschrijft Mirte.
Katie is inmiddels genezen van DIS en ziet DIS als het onbewust doen van dingen, de hele dag door. “Als ik boodschappen moet doen en het regent, denk ik: ‘bah, het regent’. Ga ik nu? Wacht ik tot het droog is? Heb ik wel boodschappen nodig? Ik wil gewoon chocola! Je realiseert je alleen niet dat je dat denkt en zo kan het voorkomen dat één van die delen denkt: ‘ik trek mijn jas aan en ik ga’. Als ik dan een uur later thuis ben en de koelkast gevuld is, kan ik me helemaal niet herinneren dat ik naar de supermarkt ben geweest”, zegt ze.
In het volgende deel
DIS is een vrij onbekende stoornis, waarover ook binnen de geestelijke gezondheidszorg veel discussie is. Zowel Mirte als Katie hebben meerdere diagnoses gekregen voordat ze uiteindelijk met DIS gediagnosticeerd werden. “Gemiddeld duurt het acht jaar voordat de diagnose DIS bij iemand gesteld wordt”, vertelt de klinisch psycholoog en psychotherapeut.
Maar hoe ontstaat de dissociatieve identiteitsstoornis? Waarom is er zoveel discussie over DIS en waardoor zijn er zoveel misdiagnoses voordat het gediagnosticeerd wordt? Je leest het hier op COMMEN.
* De naam Katie is op verzoek gefingeerd, haar echte naam is bij de redactie bekend.
Vond je dit artikel interessant? Volg COMMEN. op Facebook, Twitter en Instagram voor meer verhalen over mentale gezondheid, of ontvang al onze artikelen via WhatsApp.
Heb je geen social media of geen zin om ons te volgen? Blijf op de hoogte van onze laatste artikelen via een snelkoppeling op je telefoon of schrijf je in voor onze nieuwsbrief en ontvang één keer per maand een mail met onze beste artikelen.