‘Wanneer ik tegen mensen vertel dat horrors mij kalmeren, word ik vaak een beetje gek aangekeken. Soms denken mensen zelfs dat ik dit alleen maar zeg om op te vallen en eigenlijk op zoek ben naar aandacht.’
Horrorfilms en angststoornissen
Een tikkeltje ironisch is het wel. Op papier heeft de gemiddelde Nederlander het nog nooit zo goed gehad als nu. Onderdak, genoeg eten, opleiding en een dagelijkse warme douche is voor de meeste mensen de werkelijkheid. Aan de andere kant is het aantal mensen met mentale problemen nog nooit zo hoog geweest als nu.
Angststoornissen, burn-outs, faalangst en depressies komen opmerkelijk veel voor onder jongeren. Vrijwel wekelijks komen er nieuwsberichten voorbij waarin experts waarschuwen dat de gezondheidszorg onder druk staat. Er is te weinig geld, te weinig personeel en te weinig capaciteit. Dit zorgt voor lange wachtlijsten. Uit mijn eigen omgeving hoor ik genoeg verhalen van mensen die maandenlang hebben gewacht op professionele hulp, als het geen jaren zijn.
Dus wat doe je dan, als je nergens terechtkunt met je angsten, piekerende gedachten en eindeloos afdraaien van “wat als”-scenario’s? Je gaat zelf op zoek naar manieren om hiermee om te gaan. Voor sommige mensen betekent dit het eindeloos kijken van horrorfilms.
Goedkope therapie
‘Al zolang ik mij kan herinneren heb ik last van allerlei onverklaarbare paniekmomenten en angsten’, schrijft Sarah Aboulhosn op haar blog. ‘Als kind was ik bijvoorbeeld bang om het toilet door te spoelen en toen ik op mezelf ging wonen dacht ik eindeloos na over hoe het zou zijn als ik in m’n slaap dood zou gaan, en dat ik daar weken zou liggen zonder dat iemand het doorhad.’
Deze enge momenten zijn soms zo overweldigend dat Sarah uitvlucht zoekt in situaties die nog enger zijn dan haar gedachtes. ‘Wanneer ik tegen mensen vertel dat horrors mij kalmeren, word ik vaak een beetje gek aangekeken. Soms denken mensen zelfs dat ik dit alleen maar zeg om op te vallen en eigenlijk op zoek ben naar aandacht.’
Ze houdt niet zozeer van blood & gore-films, waarin de afgehakte ledematen en ingewanden je om de oren vliegen, maar meer van films die gaan over normale mensen. Mensen zoals jij en ik. ‘Bang gemaakt worden door dingen die nep zijn vind ik leuk. Ze leiden af van de werkelijkheid en zorgen ervoor dat je even in de film zit, en niet nadenkt over het leven daarbuiten. Eigenlijk is horrorfilms kijken een soort goedkope versie van therapie. Je hebt alleen maar Netflix nodig’, legt ze uit.
Lees ook: Wanneer je continu het gevoel hebt door de mand te vallen: oplichterssyndroom
Hoe horror werkt
En Sarah is niet de enige die met haar mentale problemen omgaat door te kijken naar angstaanjagende beelden. ‘Ik controleer m’n ademhaling, met name tijdens de écht enge stukken. Daarbij forceer ik mezelf te blijven kijken en ondertussen tegen mezelf te vertellen dat het allemaal wel meevalt. Nu ik erover nadenk is het kijken van horrorfilms een soort verkapte vorm van meditatie’, meent Laura Turner. In gesprek met Elemental vertelt zij hoe ze omging met haar miskraam door zich compleet te storten op enge films. ‘Het stelde me in staat de realiteit even compleet te vergeten en mezelf onder te dompelen in de wereld van horror.’
Een goede horrorfilm heeft mentale impact: je raakt gefocust, wil eigenlijk wegkijken (maar toch ook weer niet) en wordt bang. Wellicht raak je zelfs een beetje achterdochtig, en besluit je toch maar even voor de zekerheid te controleren of de deur wel écht op slot zit.
Alhoewel er geen empirisch bewijs is voor de rustgevende werking van horrorfilms, vindt Mathias Clasen het niet gek dat sommige mensen met angststoornissen het zo ervaren. Clasen is auteur van het boek ‘Why Horror Seduces’ en doet al jaren onderzoek naar de achtergrond, werking en toekomst van het genre. Volgens hem heeft de aantrekkingskracht van horror vooral te maken met de voorspelbaarheid.
Gecontroleerde angst
In tegenstelling tot het echte leven, waarin ieder moment van alles en nog wat kan gebeuren, weet je bij een horror ongeveer hoe de ervaring gaat zijn. Dit zorgt voor een gevoel van controle, zowel mentaal als letterlijk. Niet alleen weet je dat de film je bang gaat proberen te maken, je kunt de ervaring ook controleren door de film te pauzeren, of compleet te stoppen.
‘Horror wordt pas leuk wanneer je het gevoel hebt in controle te zijn. Je kunt wegkijken wanneer je wilt, verwachtingen managen en stoppen’, legt Clasen uit. ‘Ik kan me dus heel goed voorstellen dat mensen die kampen met angststoornissen een bepaald soort comfort vinden in het kijken van horrorfilms. Een horror probeert je ook de stuipen op het lijf te jagen, maar het verschil is echter dat de angst gedoseerd wordt in kleine hoeveelheden. Het is dus ongeveer hetzelfde als je vijand in de ogen aankijken, maar dan wel op jouw eigen voorwaarden.’
Er kleeft ook een lichamelijke impact aan het kijken van horrorfilms. Uit een in 2012 uitgevoerd onderzoek aan de University of Westminster blijkt dat je adrenalinelevels tijdens het kijken van horrorfilms door het dak schieten. “No shit, Sherlock”, denk je misschien, maar deze adrenaline brengt je lichaam in een staat van alertheid. Niet alleen gaat je metabolisme hierdoor harder werken (zodat je meer calorieën verbrandt dan normaal), ook begint je lichaam prioriteiten te stellen. Je piekerende gedachtes en angsten verplaatsen daardoor even naar de achtergrond en de focus is op het scherm.
Ook interessant: Werken lofi-hiphop afspeellijsten op Spotify en YouTube echt?
Leuk eng
Volgens Kristen Lindgren, docentpsychologie aan de University of Washington, is het kijken van horrorfilms echter vooral een mentale aangelegenheid. Zij meent dat een groot deel van de aantrekkingskracht van het genre ligt in het feit dat je angsten kunt ervaren, zonder echt in gevaar te zijn.
‘Horrorfilms maken angst leuk, in plaats van eng’, legt de docente uit. ‘Je kunt het vergelijken met het gevoel dat je krijgt in een snelle achtbaan die meerdere keren over de kop gaat. Van tevoren weet je dat je het misschien spannend wordt, maar die spanning is aan de andere kant ook lekker. Mensen met angststoornissen kunnen hierdoor een soort adrenaline-rush ervaren. Dit kan kalmerend werken.’
In zijn boek beschrijft Clasen waarom horror al honderden jaren een van de meest populaire mediavormen is, of het nu om boeken, verhalen of films gaat. De onderzoeker stelt dat horror als geen ander zorgt voor een afleiding van de werkelijkheid door een alternatieve wereld te schetsen die totaal innemend is. Je hebt hierdoor het gevoel in een andere realiteit te zitten. Bovendien is het niet mogelijk om tussen de twee (de ‘echte’ en horror-wereld) te balanceren, want je hebt alle aandacht nodig voor het focussen op de horror.
Werken horrorfilms echt?
Waarom horrorfilms kunnen helpen bij het omgaan met angsten is duidelijk, maar is het ook verstandig om zo met je mentale problemen om te gaan? Daarover verschillen de meningen. Sal Raichbach – hoofdpsycholoog van het Ambrosia Treatment Center, een grote keten van GGZ-instellingen in de Verenigde Staten – zou horrorfilms kijken niet direct aanraden. ‘Er zijn een hoop behandelmethoden voor angststoornissen die ik eerder zou aanraden dan het kijken van enge films’, zegt Raichbach tegen Allure.
‘Therapie en selfcare zijn de meest effectieve manieren om angststoornissen aan te pakken’, meent Rachbach. ‘Ik zou deze methoden aanraden, omdat ze de oorzaak van het probleem aanpakken, en niet alleen de symptomen verzachten. Wanneer het kijken van horrorfilms hierbij helpt zie ik er geen probleem in, maar het is geen vervanging van professionele hulp.’
Volgens Lindgren kan het twee kanten op. In het meest positieve geval is het kijken van horrorfilms een vorm van confrontatietherapie. Met name mensen die de neiging hebben in stresssituaties te ontlopen zouden hier baat bij kunnen hebben. Het kijken van horrorfilms kun je namelijk zien als een situatie waarin je in een gecontroleerde omgeving (je eigen huis met Netflix op het scherm van je laptop) wordt geconfronteerd met angsten.
Er zit wel een addertje onder het gras: je moet jezelf er namelijk wel compleet voor openstellen. ‘De eerste stap in het omgaan met een angststoornis is het leren tolereren van deze gevoelens en gedachtes’, zo steekt Lindgren van wal. ‘Je moet leren wat je voelt bij een confrontatie, en wat er dan gebeurt. Je moet hierbij net zolang met de angst geconfronteerd worden totdat je doorhebt dat je helemaal niet bang hoeft te zijn en dat jij in controle bent over je gevoelens.’
Lees ook: Hoe moet je jezelf zijn wanneer je zelf niet eens weet wie je bent?
De negatieve effecten van horror
Lindgren waarschuwt echter ook. Alhoewel er niet veel onderzoek is gedaan naar de psychologische impact van horrorfilms, zijn er wel enkele studies die negatieve gevolgen laten zien. Sommige mensen hebben bijvoorbeeld last van slaapproblemen, nachtmerries en trauma-ervaringen na het kijken van enge films. Bovendien kunnen horrors juist voor meer angsten bij kijkers zorgen, zo liet een onderzoek uit 2017 uitgevoerd aan de University of Wisconsin zien.
Voor het kijken van horrorfilms geldt daarom een bekend gezegde: je houdt ervan, of niet. Voor Sarah werkt het in ieder geval: ‘Tot de dag van vandaag ben ik een gigantische fan van het genre, ook al heb ik tegenwoordig gelukkig minder last van gepieker.’
Ook Laura vindt kalmte in de chaos van enge films. Wel adviseert ze andere mensen met een angststoornis om het rustig aan te doen, en niet direct de meest angstaanjagende films te bekijken. ‘Bouw het stapje voor stapje op en kijk steeds een iets engere film’, aldus Laura.