“Het grootste misverstand rondom narcisten is zonder twijfel dat je denkt dat je ze herkent. Je herkent een narcist niet, want diegene weet precies wat hij of zij moet doen om jou te manipuleren.” Een interview over narcisme.
Interview met een narcisme-expert
Steve Jobs, Donald Trump, Kanye West, Kim Kardashian en Madonna. Wat verbindt deze beroemdheden, naast het feit dat ze allemaal in de Verenigde Staten zijn geboren? Het zijn stuk voor stuk narcisten. Tenminste, volgens de huis-en-tuin-psychologen van het internet. Neem deze ‘homemade’ diagnoses met een korreltje zout, maar je kunt niet ontkennen dat bovenstaande celebs narcistische trekjes vertonen.
Neem Kanye West als voorbeeld. Wat mij betreft staan zijn muzikale kwaliteit buiten kijf, maar iemand die regelmatig naar zichzelf refereert als “Saviour”, “Messiah” en “Yeezus” kun je onmogelijk bescheiden noemen. Kim Kardashian zou haar beruchte sekstape opzettelijk online hebben gezet. Gewoon, omdat ze van aandacht houdt. Over de vermeende narcistische persoonlijkheid van Steve Jobs zijn zelfs hele boeken volgeschreven. En Donald Trump. Tja. Moeten we het daar nog over hebben?
Narcisme is een hot topic. Ook op COMMEN. trekken artikelen over de persoonlijkheidsstoornis veel bekijks. Meestal zoomen we hierbij in op mensen met narcisme. Een stuk minder aandacht krijgen de ‘slachtoffers’. Hoe gaat de narcist om met haar of zijn omgeving? Met vrienden? Hoe is het om een relatie met een narcist te hebben? En ook, hoe is het om een narcist als ex-partner te hebben?
Om juist deze groep aan het woord te laten besloten psychologen Daan Wienke en Alice Vlottes tientallen ex-partners van narcistische mensen te interviewen. Deze gesprekken vormden de basis voor hun onlangs verschenen boek: Narcisme in relaties. Vooral de ondertitel, ‘Loskomen uit het web van een narcistische partner’, sprak mij aan. Met een hoop vragen in het achterhoofd besloot ik Alice maar eens te bellen.
Michel: Ha Alice, in het boek komen met name respondenten voor die op middelbare leeftijd zijn. Heeft narcisme binnen een relatie de tijd nodig om ’te groeien’?
Alice: Narcisme wordt inderdaad erger met de jaren, zo blijkt uit onze interviews. Narcisme zit in de genen, maar kan afgeremd worden door een stabiele opvoeding. Als het in de jeugd juist gestimuleerd wordt, en het narcisme komt tot volle wasdom, dan heb je ermee te dealen als volwassene. Wanneer het narcisme alle ruimte krijgt tijdens de volwassenheid, wordt het meestal alleen maar erger. Minder wordt het in ieder geval niet.
In het boek leg je uit hoe narcisten te werk gaan. Ze spinnen een web waar slachtoffers, zodra ze erin verstrikt raken, ontzettend lastig uit kunnen komen. Zijn er manieren om je als partner tegen deze subtiele aanpak te wapenen?
Die zijn er wel, maar het is heel lastig. Als partner kun je de narcist bijvoorbeeld remmen door geen emotionele verbinding met diegene aan te gaan. Maar, dat betekent ook dat jij je eigen gevoelsleven afsluit en daardoor in een soort toneelstuk gaat meedoen. Ideaal is het daarom niet. Wanneer er echter bepaalde belangen op het spel staan, zoals financiële of familiaire belangen, zou je het kunnen overwegen. Een aanrader is het niet, want waarschijnlijk kom je er zelf slechter uit.
Misschien een overbodige vraag, maar is narcisme dan ook altijd een dealbreaker binnen een relatie?
Ermee dealen is heel lastig. Toch zie je dat mensen soms heel lang in een relatie met een narcist blijven. Op de lange termijn loopt een relatie met een narcist echter vrijwel nooit goed af. Het kan echter jaren duren voordat je doorhebt waar je eigenlijk mee te maken hebt. Je kunt dit het best vergelijken met het verhaal van de kikker die in een pan met koud water gaat zitten, waarna de temperatuur geleidelijk toeneemt. De kikker heeft deze toename niet door, omdat het zo geleidelijk gaat.
Eenzelfde patroon zie je bij narcisme. Op subtiele wijze pakt de narcist haar of zijn partner in, maar dit gaat niet zonder wrijving. Dit blijft schuren en schuren totdat de persoon zonder narcisme er genoeg van heeft, en de relatie een escalatiepunt bereikt. Op dat moment knalt de relatie uit elkaar. Maar, narcisme hoeft niet altijd een dealbreaker te zijn. Er zijn immers ook relaties waarin partners langdurig overspel tolereren, toch?
En wat nou als twee narcisten met elkaar een relatie krijgen?
Hoe dat verloopt, weet ik niet. Ik heb het in ieder geval nog nooit meegemaakt. Ik weet ook niet of het überhaupt mogelijk is, want een narcist heeft bewondering nodig. In relaties schikt de niet-narcist zich daarom in een ondergeschikte, volgzame rol. Deze persoon moet de narcist bewonderen en aandacht geven. Dit kan natuurlijk niet wanneer beide partners narcisme hebben. Ik acht de kans dus klein dat het een succesvolle relatie zou worden.
Duidelijk. Je noemde dat relaties met een narcist persoon jarenlang kunnen duren. Wat gebeurt er wanneer er een kind geboren wordt? Welke invloed heeft narcisme op kinderen?
Een dramatische invloed. Kinderen zijn het verlengstuk van de narcistische ouder, en moeten daarom aan het toneelstuk meedoen. Hierin is met name de materiële kant van het leven belangrijk, zoals het hebben van een goede baan, mooi huis en leuke partner. Tijdens de opvoeding wordt er weinig naar het kind geluisterd. Haar of zijn gevoelsleven staat hierdoor buitenspel.
Dit heeft het kind vaak pas op latere leeftijd door, bijvoorbeeld tijdens de late tienerjaren, of wanneer hij of zelf een relatie krijgt. Op dat moment realiseert het kind dat er nooit echt naar haar of hem werd geluisterd, en dan met name de gevoelswereld. Uit de interviews blijkt overigens dat sommige kinderen van narcistische ouders zelf ook symptomen van narcisme vertonen. Hier is echter weinig wetenschappelijk onderzoek naar gedaan, dus écht bewijs is er niet.
In het boek spreken jullie in de hij-vorm: narcisme komt vaker voor bij mannen dan vrouwen. Zitten er verschillen in gedrag tussen de manieren waarom mannelijke en vrouwelijke narcisten hun partners inpalmen?
Tijdens ons onderzoek hebben we maar vier mannelijke ex-partners van vrouwelijke narcisten geïnterviewd. Hierbij kwam wel naar voren dat vrouwen met name seks inzetten om de ander in te palmen. Bij mannelijke narcisten kwam dit niet direct naar voren. Bij beide geslachten staat in ieder geval het proces van verleiden centraal. Zowel mannelijke als vrouwelijke narcisten zijn ontzettend charmant.
Ook komt altijd naar voren dat het inspinnen heel langzaam gaat. Tijdens de relatie wordt de partner van de narcist beetje bij beetje kleiner gemaakt, en gemanipuleerd. Als partner merk je dit alleen niet, want je hebt het niet door omdat het proces zo subtiel verloopt. Uit onze interviews blijkt dan ook dat in vrijwel alle gevallen de ex-partners pas na het verbreken van de relatie doorhadden dat de ander narcistisch is. De narcist kan een relatie van 30 jaar zomaar aan de kant zetten, zonder daarbij emotioneel te raken.
Als ik om mij heen kijk op social media lijkt het alsof iedereen tegenwoordig narcisme heeft. Komt het daadwerkelijk vaker voor, of lijkt dit maar zo?
Dat weten we niet. Wat wel vaststaat is dat de samenleving van tegenwoordig narcistischer is ingesteld. Het draait nu veel meer om het jezelf vermarkten, anderen meekrijgen, overtuigingskracht en het plaatje dat je aan de buitenwereld laat zien. Vroeger waren de gezinnen bijvoorbeeld groter en had je zo meer sociale controle. Mensen letten meer op elkaar en waren meer gericht op het functioneren van de groep, omdat je elkaar nodig had.
Narcisme is gedeeltelijk genetisch, maar de omgeving speelt ook een rol. Het is dus goed mogelijk dat het gedrag gestimuleerd wordt door de individualistische samenleving. Misschien heeft ook de veranderde positie van de vrouw hier mee te maken. Vroeger had je als vrouw van een narcistische man weinig keuze, en moest je jezelf gewoon schikken naar zijn gedrag. Tegenwoordig zijn vrouwen een stuk zelfstandiger. Hierdoor worden relaties gesloten op een onderling verband van liefde en vertrouwen, in plaats van een soort zakelijke transactie. Mogelijk accepteren vrouwen van nu narcistisch gedrag hierdoor minder, waardoor het vaker aan het licht komt.
Om even over de man/vrouw-verhouding door te vragen: hoe zit het met narcisme in homoseksuele relaties?
Hierbij vindt hetzelfde patroon plaats als binnen een heteroseksuele relatie. Ik heb een keer een homoseksueel stel in therapie begeleid, waarbij een narcisme had. Hierbij zag je direct hoe de verhoudingen lagen. De narcist had duidelijk bewondering nodig, stelde zich zelfverzekerd op en probeerde het gesprek te bepalen. De ondergeschikte helft van de relatie stelde zich juist klein en nederig op, en kon niet tegen het dominante gedrag van de narcist opboksen.
Klinkt als werk aan de winkel. Hoe verloopt zo’n therapiesessie met een koppel waarbij een partner narcisme heeft?
De therapie is meestal gericht op het sterker maken van de toekomstige ex-partner, want de narcist wil vaak niet luisteren. Op het moment dat koppels samen bij mij binnenkomen staat de relatie vaak al op het randje van uit elkaar klappen. De niet-narcist heeft bijvoorbeeld meerdere malen aangegeven dat hij of zij niet verder wil op deze manier, waarna de narcist deze waarschuwingen wegwuift.
Pas op het moment dat de relatie dreigt verbroken te worden gaan de ogen van de narcist open, en wil diegene met therapie beginnen. De narcist stapt na een paar sessies echter meestal weer op uit boosheid, omdat hij het gesprek niet meer kan domineren. De partner wordt op dat moment geconfronteerd met het gebrek aan empathisch vermogen en ziet nu in alle hevigheid wat voor egoïstisch gedrag de partner vertoont. Op dat moment stopt de therapie en besluit de partner om de relatie definitief te beëindigen.
Dat klinkt niet best. Is narcisme überhaupt oplosbaar?
Nee. Net als bij autisme heb je bij narcisme te maken met een bepaalde genetische aanleg, waardoor de stoornis niet valt te genezen. Wel zou je de narcist bepaalde trucjes kunnen aanleren om de omgang met personen in de omgeving makkelijker te maken. Narcisten zijn hier in principe sociaalvaardig genoeg voor. Maar oplossen? Nee, ik denk dat de materie daar te taai voor is. Er komt in ieder geval nooit een rijke emotionele wereld los bij de narcist.
Toch komen narcisten in principe heel sociaal en emotioneel over. Zijn er nog meer misverstanden over narcisme waarvan je weet hebt?
Het grootste misverstand rondom narcisme is zonder twijfel dat je denkt dat je ze herkent. Je herkent een narcist niet, want diegene weet precies wat hij of zij moet doen om jou in het web te trekken. Ik las laatst bijvoorbeeld een artikel met als kop “Trouw nooit met een narcist!”. Het probleem hiermee is dat niemand dat doet. Je trouwt met een leuke man of vrouw, niet met een narcist. Dat je toekomstige huwelijkspartner narcisme heeft weet je helemaal niet.
Een ander misverstand rondom narcisme is dat mensen in de waan leven dat ze geen narcisten kennen. Pas zodra mensen de symptomen van narcisme onder ogen krijgen, kunnen ze het opmerkelijke gedrag van hun oude buurman, manager of wellicht zelfs ex-partner plaatsen.
En, aan de andere kant, welke stereotypen kloppen wel?
Narcisten zijn over het algemeen heel zelfverzekerd en neigen naar het arrogante toe, alleen dat is niet het eerste dat je ziet. Je ziet in eerste instantie een heel sociaalvaardig persoon die leuk en betrokken is. Tijdens deze ontmoetingsfase kan een narcistisch persoon zelfs meelevend overkomen, ook al is het gevoelsleven hiervan losgekoppeld. Narcisten zijn dus heel charmant en charismatisch.
Tot slot. Jij als psycholoog en relatietherapeut hebt een sloot aan ervaring als het op narcisme aankomt. Wat is er nog niet bekend over de persoonlijkheidsstoornis? Met andere woorden, op welke vragen wil jij als narcisme-expert nog antwoord op?
Over de neurobiologische kant van narcisme is nog een hoop onduidelijk. Ik vind het daarom een positieve ontwikkeling dat hier steeds meer onderzoek naar gedaan wordt. De maatschappelijke gevolgen van narcisme kunnen namelijk enorm zijn. Ex-partners van narcisten komen vrijwel altijd beschadigd uit de relatie, en ook kinderen kunnen schadelijke gevolgen ervaren.
Mijn partner en ik, allebei narcisten. de een met NPS, de ander, met dwangmatige-narcistische-persoonlijkheid stoornis. Al, 3 jaar, gelukkig samen. Dit, heeft, een prachtige, slimme, wel gemanierde, zoon gebracht.
We, komen, uit 2 totaal verschillende werelden. Maar we lijken onnoemelijk veel op elkaar.
gelukkig zijn en emoties voelen dit kunnen narcissen niet. Een narcist kan dan ook geen liefde voelen.
Ze hebben een masker aan voor de buitenwereld, ik kan ervan mee spreken want ben met zo een leeg persoon getrouwd geweest.