Je kent het wel, van die typische kennismakingsgesprekken. Je vertelt hoe je heet, wat je leeftijd is en vaak ook iets over het gezin waarin je bent geboren. De ander gaat er meestal van uit dat je ouders allebei nog leven. Zo wordt terloops met gemakzuchtige vanzelfsprekendheid de vraag naar het werk van je ouders gesteld. Met lichte voorzichtigheid beken ik dat mijn vader niet meer leeft. Mijn antwoord druist namelijk in tegen de alledaagse zekerheid die we elke seconde van ons leven najagen. Ongemakkelijk probeer ik het onderwerp subtiel te verschuiven naar iets anders. Toch glipt de vraag naar hoe mijn vader is overleden door in het gesprek. “Hij heeft het zelf gedaan”, is mijn repliek. “Zelfmoord bedoel je?” Bij het horen van dit woord schiet er een rilling door mijn hele lijf heen.
Denk jij aan zelfdoding? Neem contact op met 113.nl of bel 0900-0113.
Om eerlijk te zijn vind ik zelfmoord een misselijkmakend woord. Het doet geen recht aan de complexe situatie eromheen. De laatste adem van mijn vader was geen moord, het was een zucht naar een beter leven. Het was een verlangen naar het ophouden van de ondraaglijke geestelijke pijn.
Naar mijns inziens is er geen juiste benaming voor zijn manier van heengaan. Het liefst vind ik een nieuwe taal uit en creëer ik een nieuwe wereld; eentje waarin het rouwlandschap niet omver wordt gemaaid, maar in volle bloei mag staan. Waar bezige bijtjes kusjes geven op de wonden, die er mijn hele leven zullen blijven; de grote bomen me in hun schaduw comfort bieden, wanneer de strijd me te heet wordt; een kabbelend beekje in haar weerspiegeling me tijd geeft, om op het verlies te reflecteren.
[stag_image style=”no-filter” src=”https://www.commen.nl/wp-content/uploads/2020/05/kaitlin-muro-jg9bzbL1Lv4-unsplash.jpg” alignment=”none” url=””]
Photo by Kaitlin Muro on Unsplash
Meer aandacht voor de dood
Ik geef toe dat het landschap van rouw heden ten dage aan aandacht heeft ingewonnen. Het aantal boeken over de dood schiet als paddenstoelen uit de grond. Om er maar een paar te noemen: ‘Je bent jong en je rouwt wat‘ van Lisanne van Sadelhoff, ‘Van harte gecondoleerd‘ van Ameline Ansu en ‘Na de val‘ van Resi Lankester. Met name het laatste boek heeft me ten diepste geraakt.
Schrijfster Resi Lankester schrijft specifiek over de vele vragen waar je als nabestaande van zelfdoding mee te maken krijgt. Het boek vertelt haar persoonlijke en journalistieke zoektocht. Als ervaringsdeskundige en als journalist spreekt zij kinderen van ‘zelfmoordouders’. Ze praat met nabestaanden over rouwen na zelfdoding, gevoelens van schuld en stomme clichés. ‘Na de val’ geeft een pijnlijk doch onverbloemd kijkje in de heftige nasleep van de zelfgekozen dood van hun vader of moeder.
“Zelf vind ik ‘sterkte’ een vreselijke omdat het iets in zich heeft van sterk blijven, maar dat wil ik misschien wel even helemaal niet. Of ik wil het wel, maar het lukt niet – ik was zelf in elk geval een soort open wond, net na het overlijden van mijn vader. Daarbij is het een raar woord, want wat zég je nou eigenlijk met dat ‘sterkte!’ (altijd met overdreven uitzinnig uitroepteken). Ik heb liever iets in de trant van ‘ik denk aan je’ of ‘heel veel liefs’ of ‘een knuffel’. Iets zachts wat ik krijg en niet iets sterks en hards waarmee ik actief aan de slag moet, met uitroepteken nog wel.” (pag. 250)
Normaal schrijf ik stukken over uit boeken die ik lees, als ze me raken. Bij dit boek kon ik het hele boek wel overschrijven. Elke zin was raak. Ik heb tijdens het lezen meer herkenning ervaren dan in de afgelopen acht jaar dat mijn vader niet meer leeft. Daar waar ik als vijftienjarig meisje in klas vier zo naar snakte, lag nu in gedrukte vorm op mijn schoot. Ik voel me gezien en gehoord.
De openhartigheid van de verhalen van de nabestaanden staat in sterk contrast met de geslotenheid van vroeger op mijn middelbare school. Ik was ‘dat kind waarvan de vader zelfmoord had gepleegd’. Vaak vond ik de reacties van omstanders nog erger dan de gebeurtenis zelf. Het taboe op zelfdoding was pijnlijk voelbaar. De vele stiltes in gesprekken, de ogen die langs me heen keken, klasgenoten die het onderwerp nooit aansneden. Ik voelde me niet gezien en gehoord.
Taboe op zelfmoord
Afgelopen zomer maakte ik op mijn drieëntwintigste een dergelijk verlies nog een keer mee. Ik werd weer wakker gemaakt, met hetzelfde nieuws. Een dierbare had een einde gemaakt aan zijn leven. Dit keer was het mijn neef van negentwintig jaar. Veel te jong, veel te vroeg. Een paar maanden voor zijn overlijden dronken we nog koffie in mijn favoriete cafeetje in Utrecht.
Lees ook: Waarom mannen vaker zelfmoord plegen dan vrouwen
Ik kon niet geloven dat hij dood was, en dat dit op dezelfde manier als mijn vader moest gaan. Een zelfgekozen einde van zijn veel te korte leven. Op zijn crematie heb ik een liedje voor hem gezongen over de soms onverwoestbare ziekte van depressie. Zo wilde ik recht doen aan de complexe situatie waarin ook hij heeft gezeten. Net als bij mijn vader was het geen moord, maar een verlangen naar rust in zijn hoofd.
[stag_image style=”no-filter” src=”https://www.commen.nl/wp-content/uploads/2020/05/bacila-vlad-WTThc6UmwEI-unsplash.jpg” alignment=”none” url=””]
Photo by Bacila Vlad on Unsplash
Zelfdoding wordt toch nog steeds met lede ogen aangezien. De overheersende schaamte en pijnlijke sfeer zijn hierbij welbekend. Hoewel het taboe op zelfdoding in de loop van de tijd is afgenomen, is het in het geheel niet verdwenen. Dit taboe heeft te maken met de manier waarop er in het verleden naar zelfdoding werd gekeken. Zelfdoding was vroeger wettelijk gezien een misdaad. Bezittingen van de overledene werden in beslag genomen en de familie kreeg vaak de schuld.
In de westerse landen is zelfdoding uit het wetboek van strafrecht verdwenen, maar dat is nog niet overal al lang zo; zo is in Ierland dat pas sinds 1993 het geval. In veel landen geldt zelfdoding nog wel als een strafbaar feit. Het is en blijft een eeuwenoude discussie of het moreel onjuist is om een einde te maken aan je eigen leven.
De les van zelfdoding
Met deze erfenis hebben nabestaanden te maken. Naast dat ze een trauma hebben opgelopen, worden ze ook nog in deze lastige positie neergezet. Mijn verhaal over de zelfdoding van mijn vader en neef maakt de ander ongemakkelijk. Niet per se omdat de ander wellicht streng katholiek is en gelooft in de strafbaarheid van zelfdoding. Nee, vooral omdat we het leven zien als iets wat is gegeven. Het is een zegen dat je een leven op aarde hebt gekregen. Je behoort hier iets van te maken: het liefst een leven met een indrukwekkende carrière, een perfect lichaam en ook nog een druk sociaal leven.
Een druk sociaal leven waarin je steeds weer nieuwe mensen ontmoet, waarmee je van die typische kennismakingsgesprekken voert. Waarin het dan niet gaat over de eindigheid van het leven, maar over de voortreffelijkheid van jouw leven. Met je grote dromen, sterke idealen en 5-jaarplannen leef je van volgende dag tot volgende dag. Ik denk dat we echter iets te leren hebben van zelfdoding van mensen. Het leert je omgaan met de grenzen van ons verstand, met angst, met pijn en de dood. Maar vooral leert het je omgaan met elkaar, want binnen dat spanningsveld speelt het leven zich af.
[stag_image style=”no-filter” src=”https://www.commen.nl/wp-content/uploads/2020/05/zac-ong-lknu_oR_V3Q-unsplash.jpg” alignment=”none” url=””]
Photo by Zac Ong on Unsplash
Zelfmoord bespreken
Laten we dus het onderwerp zelfdoding een plek aan de tafel geven. Het is een mythe te denken dat zoiets gevaarlijk is. Mocht je er geen woorden voor hebben, dan ben je niet de enige. Het proberen is een eerste stap. Woorden die er nu niet zijn, kunnen altijd nog komen. Al pratend kunnen we betekenis geven aan zulke heftige gebeurtenissen.
Lees ook: We moeten stoppen met de andere kant op kijken als het gaat om zelfmoord
Zullen we alsjeblieft de oude taal van misdaad achter ons laten? Gebruik ook liever het woord zelfdoding in plaats van zelfmoord, als je het aan mij vraagt. Laat je inspireren door de opkomst van boeken, die licht werpen op zelfdoding. Het is een tijd voor een nieuwe taal, want we gaan een nieuwe wereld in.
Tot slot, een gedicht waarin ik een depressie in woorden poog te vatten.
ingetogen onbewogen was jij leeggezogen
met angstogen vervlogen
ben jij voorgelogen
bedrogen door het leven
is de dood je aangevlogen
veel te vroeg
ondanks al je pogen
te blijven hopen
dat het allemaal goed zou aflopen
maar je bent weggelopen
weggekropen en uiteindelijk verzopen
door een overschot aan wanhopen
impulsief uit het leven gelopen
maar de dood had je willen ontlopen
rust is waar je op hoopte
al het donkere en het depressieve in jezelf slopen
zodat je jezelf kon openen
voor al het moois dat er wel is
Recente boeken over zelfdoding en de dood:
- ‘Na de val’ van Resi Lankester
- ‘Mythen over zelfmoord’ van Derek de Boer
- ‘Je bent jong en je rouwt wat’ van Lisanne van Sadelhoff
- ‘Van harte gecondoleerd’ van Ameline Ansu
Volg COMMEN. op Facebook, Twitter en Instagram voor meer verhalen over mentale gezondheid, of ontvang al onze artikelen via WhatsApp.