Eenzaamheid bij jongeren is een van de laatst overgebleven taboes. Niemand snapt het, gesprekken vallen dood zodra je erover begint en wie uitkomt voor haar of zijn situatie stuit vaak op onbegrip. ‘Maak iets van je leven’, ‘Je bent jong, ga eropuit’ en ‘Als je thuis blijft zitten ga je nooit mensen ontmoeten’. Over de oorzaken van eenzaamheid bij jongeren, onbegrip, stereotiepen en wat je eraan kunt doen. Voor eenzame jongeren, door een voormalig eenzame jongere.
Eenzaamheid jongeren: achtergrond, info en tips
Op Instagram is alles fantastisch. Het eerste wat je ziet als je de app opent is het 21-diner van Roosmarijn. De hele jaarclub was uitgenodigd, deed een speech en ging gehurkt op de foto. Als studentenvereniging-jaarclubs, of een groep vrouwen in het algemeen, op de foto gaan, drukt de zwaartekracht namelijk altijd iets harder naar beneden dan gewoonlijk, waardoor ze moeten hurken. Het onderschrift luidt “omg had so much fun #lovemyfriends”.
Ook Floris heeft het naar zijn zin gehad en was met de wintersport in Gerlos te vinden. Hij vat het weekje snowboarden samen met een gezamenlijke foto op de piste en hashtag ‘#wathebbenwehetslecht’. Jamal komt er even tussendoor en poseert in een te kleine tanktop voor de sportschoolspiegel met nog twee andere mannen, die overigens meer op gorilla’s lijken. Je weet nu hoe zijn tepels eruitzien en bent enigszins ontdaan. Als afsluiter krijg je nog Myrthe voor je kiezen, die ditmaal uit eten ging met vrienden en haar iets té knappe wederhelft.
De boodschap is duidelijk: social media geeft een verkeerd beeld van de werkelijkheid. Je hebt dit ongetwijfeld al vaker gehoord, maar het is belangrijk om dit te blijven herhalen. Veel jongeren zijn namelijk zo onzeker als de pest en social media is de speelplaats van tegenwoordig. Wie niet meedoet met de groep, en dus geen foto’s van feestjes, vrienden en spontane citytrips plaatst, valt buiten de boot. Voor eenzaamheid is daarom geen plaats.
33 procent Nederlandse jongeren is eenzaam
Dat is jammer, en gek. Eenzaamheid is namelijk iets waar vrijwel iedereen ervaring mee heeft, juist jongeren. Uit onderzoek van EenVandaag blijft dat 33 procent van de Nederlandse jongeren eenzaam is. Deze groep wil meer contact met anderen en heeft in het dagelijks leven last van hun gebrek aan sociale omgang. Tien procent van de Nederlandse jongeren is zelfs ernstig eenzaam, met alle gevolgen van dien.
Het gebrek aan een connectie met anderen beïnvloedt hun leven namelijk op meerdere gebieden. Naast stress en minder concentratievermogen op school slapen ze ook slechter. Bovendien levert eenzaamheid onder jongeren zorgen voor de toekomst op. ‘Als ik nu al weinig vrienden heb, hoe gaat dat dan later zijn?’ Uit eigen ervaring kan ik zeggen dat deze gedachte heel eng is en je continu bezighoudt. Het is niet iets dat je op de achtergrond even kunt uitzetten.
Het onderzoek van EenVandaag was een behoorlijke eyeopener en ging dwars door stigma’s heen, en ons stereotiepe beeld over eenzaamheid werd flink opgeschud. Bij het horen van dit woord denken we namelijk aan ouderen die achter de geraniums wegkwijnen, en niet aan een frisse jongen of meid van 21.
Iedereen heeft ervaring met eenzaamheid, hoe klein of groot deze ervaring ook mag zijn. Toch is het logisch dat we bij dit begrip eerder aan ouderen denken. Mensen die al wat langer op de wereld rondlopen hebben immers meer kans op mobiliteitsproblemen en zijn daarom afhankelijk van bezoek aan huis. Ook zijn veel vrienden door de jaren overleden en hebben de meeste bejaarden allang geen ouders meer. Wanneer je eventuele kinderen dan ook nog ver weg wonen kan het best eenzaam worden.
Oorzaak eenzaamheid jongeren
De meeste jongeren die ik ken hebben twee goed functionerende benen, ouders die nog leven en hebben op school of werk in principe genoeg mogelijkheden tot sociaal contact. Ook hebben veel mensen die ik ken een vriendenclubje en bezoeken regelmatig feestjes en festivals. Eenzaamheid onder jongeren heeft dan ook vaak hele andere oorzaken dan bij oudere medemensen.
Daar waar bejaarden vooral de gevolgen van hun leeftijd ervaren, hebben jongeren vooral last van sociale druk, en zichzelf. Hier had ik zelf ook last van. Vroeger was ik als de dood om anderen uit te nodigen voor mijn verjaardag, een feestje of om uit school iets te doen. Ik was bang voor afwijzing, dacht dat mijn gezelschap niet leuk genoeg was en ik was – uiteindelijk – bang voor imagoschade.
Heel vaak durfde ik daarom nooit iets concreets voor te stellen, en probeerde ik gesprekken met vrienden op school in allerlei bochten en gaten te wringen zodat het onderwerp ‘Hey zullen we zaterdagmiddag wat doen?’ ter sprake kwam. Een gesprek beginnen was nooit lastig, maar duidelijk naar voren brengen wat je daadwerkelijk wil wel. Dit gebrek aan assertiviteit is bij meer eenzame jongeren een probleem.
Het onderzoek van EenVandaag concludeert namelijk dat de meeste eenzame jongeren tevreden zijn met het aantal vrienden dat ze hebben, gemiddeld zes, maar minder te spreken zijn over de kwaliteit van deze vriendschappen. Men wil diepgaandere relaties en meer leuke dingen met elkaar doen, maar dat komt er vaak niet van. De respondenten uit het panel noemen gebrek aan tijd, een lange afstand en, daar is ‘ie, een angst voor afwijzing als oorzaken.
De rol van internet
Ook sociale media speelt een belangrijke rol. De afgelopen jaren hebben ontelbaar veel wetenschappelijke onderzoeken de relatie tussen social media en psychische klachten, waaronder depressie en eenzaamheid, onderzocht en de conclusie is steevast dat teveel naar anderen hun leven kijken nooit goed is. Omdat Facebook en Instagram een compilatie aan hoogtepunten uit iemands leven tonen (en kattenfilmpjes) krijg je sterk het gevoel dat eenzaamheid apart is. Het gevoel van ‘er niet bij horen’ wordt zo des te sterk.
Het lastige met eenzaamheid is echter dat je vaak niet weet of het gebrek aan sociaal contact de oorzaak van een mentale aandoening is, of een gevolg. Het klassieke kip/ei-verhaal dus. Grant Blank, wetenschapper aan het Oxford Internet Institute, heeft veel onderzoek gedaan naar de rol van internet (en technologie in het algemeen) bij eenzaamheid. Volgens hem is de invloed van het wereldwijde web zowel een vloek, als een zegen.
Aan de ene kant is de wereld beter verbonden dan ooit, waardoor mensen in hetzelfde schuitje nooit meer dan een paar klikken van elkaar verwijderd zijn. Aan de andere kant praten we steeds minder face-to-face met elkaar, als gevolg van alle digitale mogelijkheden en toenemende focus die mensen op zichzelf hebben. “Mensen presenteren een ideaalbeeld, waardoor je de indruk krijgt dat jij ook zo’n leven moet leiden”, zegt Blank. Deze continue vergelijkingsdrang zorgt ervoor dat we ons sneller terugtrekken en minder echt sociaal contact hebben.
Lees ook: “Je krijgt al snel het idee dat jij de enige eenzame jongere bent”
De oplossing is complex
De oplossing om eenzaamheid bij jongeren te doorbreken is complex. Alhoewel ze het patroon vrijwel allemaal dolgraag willen doorbreken, weten ze niet hoe. Sommigen overwegen professionele hulp in te schakelen, maar de grootste groep zet deze stap niet en houdt het probleem voor zichzelf. Hoe je het ook aanpakt, uiteindelijk moet je zelf de stap maken. Voordat je met allerlei oplossingen op de proppen gaat komen moet je eerst het probleem afbakenen.
“Het is beter om eerst bij jezelf na te gaan waarom je eenzaam bent, voor je begint aan therapieën en hulpmiddelen. Wat weerhoudt je ervan om naar buiten te gaan, en met mensen af te spreken?” Het zijn de woorden van Sam Challis, informatiemanager bij gezondheidsinstelling MIND. Zijn advies wordt ondergeschreven door een onderzoek dat is uitgevoerd aan de Universiteit van Michigan. Hierbij is gekeken naar de effectiviteit van behandelingen op het welzijn van eenzame mensen.
Een belangrijke aanbeveling is dat je op een rijtje moet zetten wat je gelukkig maakt, en wat je niet gelukkig maakt. Vervolgens moet je nagaan waarom iets je geluk brengt, of niet. Veel deelnemers aan het onderzoek bleken, zonder dat ze het doorhadden, dagelijks veel tijd te besteden aan zaken die hen weinig geluk opleverden, zoals het eindeloos checken van social media. Door alleen op bepaalde tijdstippen Instagram, Facebook of Snapchat te openen wordt het weer een bewuste activiteit, in plaats van hersenloos door een tijdlijn scrollen.
Ook interessant: De ultieme gids voor het omgaan met je depressie
Koetjes en kalfjes
Je kunt eenzaam zijn zonder mensen om je heen, of met honderden personen in de omgeving. Eenzaamheid draait daarom niet om alleen zijn, maar om echt contact met mensen missen. Wie weinig aanspraak heeft of vooral oppervlakkige vriendschappen heeft moet daarom iedere vorm van contact zoveel mogelijk koesteren, adviseert Sam Challis. Denk hierbij aan de gesprekken over koetjes en kalfjes op het school of werk. Op het eerste gezicht gaan deze praatjes nergens over, terwijl ze eigenlijk essentieel zijn voor het opbouwen van een band met je klasgenoten, of collega’s.
“We zien deze netwerken vaak als niet zo belangrijk, terwijl ze fundamenteel zijn voor onze gemoedstoestand,” zegt Sam. “Het is namelijk heel erg belangrijk om af en toe je verhaal kwijt te kunnen, ook al gaat het over niet hele belangrijke zaken. Je bouwt zo namelijk een band op met mensen.” Uiteindelijk kun je waardevolle vriendschappen niet 1-2-3 afdwingen, want relaties hebben tijd nodig.
Lees ook: Veel jongeren zijn emotioneel eenzaam: zo heb ik het aangepakt
Hoe eerder, hoe beter
Ook is het goed om te bedenken dat je er nooit alleen voor staat. Wanneer je het moeilijk vindt om de stap te zetten naar contact maken, of te verlegen bent, is hulp altijd beschikbaar. Er zijn meer mogelijkheden dan je denkt.
Een goede eerste stap is een afspraak bij de huisarts. Diegene is goed op de hoogte van het (lokale) netwerk aan hulpverleners en kan je doorverwijzen naar diverse cursussen. Je kunt onder meer leren omgaan met onzekerheid, verlegenheid en het versterken van socialee vaardigheden. Ook zijn er meer dan genoeg assertiviteitscursussen beschikbaar.
Het is absoluut niet raar om je hiervoor aan te melden. Uiteindelijk zit jij met het probleem van eenzaamheid en kun alleen jij er iets aan veranderen. Je zou een ander in jouw situatie toch ook adviseren om zo’n cursus te volgen? Bovendien is schaamte nergens voor nodig, want alle mensen die meedoen zitten in hetzelfde schuitje als jij, en snappen waar je doorheen gaat. Ook de huisarts kijkt niet raar op wanneer je aangeeft eenzaam te zijn: diegene wil niks anders dan jou helpen.
Sterker nog, het is juist goed om vroeg in je leven iets aan de eenzaamheid te doen. Op die manier bouw je een stabiel vangnet van vrienden op, waar je de rest van je leven profijt van hebt. Vrienden maken kan op elke leeftijd, en op elk moment. Bovendien hoef je je geen zorgen te maken over de toekomst: ouder worden staat namelijk niet gelijk aan eenzamer worden, zo concludeerde een Brits onderzoek. Je hebt het helemaal zelf in de hand, maar je moet er wel wat voor doen.