Eenzaamheid en depressie worden te pas en te onpas aan elkaar gelinkt. Om maar direct met de deur in huis te vallen: niet iedereen met een depressie is eenzaam, en andersom. Wel is er een verband tussen de twee: “Veel mensen die klagen over depressieve gevoelens worstelen in feite met eenzaamheid”. Dit moet je weten over eenzaamheid en depressie.
Hoe eenzaamheid depressie erger maakt
First things first. Dé ziekte depressie bestaat niet: er zijn vele vormen en symptomen. Daarbij is het subjectief. Daar waar de een in een diep dal raakt na een misgelopen promotie, loopt een oorlog nabestaande met de meest gruwelijke herinneringen nog vrolijk rond. Althans: dat lijkt zo. Je weet natuurlijk nooit hoe iemand zich echt voelt.
Het is daarom veel interessanter om aan te geven hoe een depressie voelt. Uit eigen ervaring weet ik dat de somberheid je leven overneemt. Je leeft in je hoofd en je gedachten gaan met je aan de haal, en dat is het meest vermoeiende dat er is. Veel mensen met een depressie leven ofwel in het verleden, en blijven malen over dingen waar ze realistisch gezien geen invloed meer op hebben, of kijken juist teveel naar de toekomst.
Ze hebben bijvoorbeeld een ideaalplaatje voor zich, en weten dat hun huidige situatie hier niet op aansluit. Hoe dan ook: de somberheid overheerst en dingen als uit bed komen zijn vaak al een (onmogelijke) opgave. Het niet kunnen behalen van zoiets ogenschijnlijk simpels als opstaan versterkt het gevoel van waardeloosheid en somberheid.
Hoe eenzaamheid er écht uitziet
Op een gegeven moment kom je liever niet meer onder de mensen, schaam je jezelf, twijfel je of je wel ‘leuk’ bent voor anderen en vermijd je sociaal contact. Op den duur raak je dan eenzaam. Eenzaamheid is ook zo’n zwaar subjectief begrip, maar het komt erop neer dat je betekenisvolle contacten mist.
Er is daarom een groot verschil tussen alleen en eenzaam zijn. Het eerste is niet per se erg: sommige mensen vinden het fijn om met zichzelf te chillen. Als jij op zaterdagavond liever alleen op de bank een goed boek leest in plaats van je aderen volpompen met alcohol in een willekeurige kroeg en je tong in een ander zijn of haar naar rook stinkende mond duwt, dan kan ik alleen maar blij voor je zijn. You do you.
Het gaat echter mis wanneer je eenzaam bent. Je kunt dan namelijk geen aansluiting vinden bij anderen en hebt continu het gevoel op een eilandje te leven. Je wilt wel je verhaal kwijt, leuke dingen met anderen doen en ervaren hoe het is om een ‘klik’ te voelen met mensen, maar het lukt niet. Dit heeft helemaal niks te maken met hoeveel vrienden je hebt.
Eventjes heel persoonlijk: ik heb meer dan genoeg vrienden, maar ben wel eenzaam. Zelfs in aanwezigheid van mijn eigen familie voel ik mij vaak niet verbonden met hen. Hoe dit precies zit is een verhaal voor een andere keer, maar ik wil ermee duidelijk maken dat veel mensen van onze leeftijd eenzaam zijn.
Het verneukeratieve aan eenzaamheid is echter dat je er weinig over hoort, terwijl het er wel is. Toen ik de straat op ging om studenten te vragen naar hun eenzame ervaringen trok ik een sloot van persoonlijke verhalen open. Vrijwel iedereen heeft ervaring met eenzaamheid.
De mogelijkheid om het bespreekbaar te maken ligt dus letterlijk op straat, maar toch durven nog maar weinig mensen publiekelijk toe te geven dat ze het zijn. Jammer genoeg denken we bij eenzaamheid nog steeds aan wegkwijnende bejaarden, aan huis gekluisterde mensen met een handicap en weduwnaars.
De band tussen depressie en eenzaamheid
Er is nooit onomstotelijk bewezen dat eenzaamheid depressie veroorzaakt, of andersom. Wel zijn er een hoop onderzoeken gedaan die hiernaar hinten. Zo meldt een grootschalig rapport van Beljouw bijvoorbeeld dat veel mensen met een depressie van mening zijn dat eenzaamheid een oorzaak is van hun gevoelens.
Een ander onderzoek sluit zich hierbij aan. Caccioppo onderzocht hoe schadelijk het is om langdurig eenzaam te zijn, en een groot deel van de participanten raakte depressief vanwege zijn of haar sociale isolatie. Dit gold echter niet voor iedereen: sommigen waren juist eerst depressief, en pas daarna eenzaam. Er is dus absoluut een verband tussen de twee, maar oorzaak en gevolg is nog niet helemaal duidelijk. Een klassiek kip/ei-verhaal.
Daarbij zijn beide begrippen zo subjectief als de neten. Het hebben van een depressie lijkt een nieuwe trend te zijn geworden, waardoor ik me weleens afvraag of we bepaalde zaken niet door elkaar halen. Ik hoor mensen bijvoorbeeld weleens zeggen dat ze depressief raken door een ontroerende film, maar dat is niet hetzelfde als hoe ik mijn chronische depressie ervaar. Kon ik mijn suïcidale gedachten maar inruilen voor een incidentele jankpartij om The Titanic.
Niet te meten
Hierbij snijden we een cruciaal punt aan in het verband tussen depressie en eenzaamheid: het valt niet te meten. “Het is heel goed mogelijk dat veel mensen die klagen over depressieve gevoelens in feite worstelen met eenzaamheid”, zegt Jeannette Rijks. De oprichtster van het Eenzaamheid Informatie Centrum zegt dat de twee problemen vaak met elkaar verward worden. “Vraag jezelf af: zou ik gelukkiger zijn als ik meer, of andere, warmere contacten in mijn leven had? Of niet?”
Indien je hier positief op antwoordt is eenzaamheid waarschijnlijk (onderdeel van) je probleem, zo stelt Rijks. Jammer genoeg ligt de oplossing niet voor het oprapen. Zowel depressiviteit als eenzaamheid zijn complexe problemen. Mocht je hier professionele hulp bij nodig hebben, dan is je huisarts het eerste aanspreekpunt. Alhoewel we dus niet precies weten hoe eenzaamheid depressie beïnvloedt, is wel duidelijk dat het niet positief is. Niemand is ooit opgeknapt van een ‘flinke portie depressie/eenzaamheid’.
Wel kan ik uit eigen ervaring zeggen dat contact onderhouden tijdens een depressie belangrijk is. Je moet investeren in relaties, activiteiten ondernemen en herinneringen meemaken. Als je net zoals ik bent heb je vaak nagedacht over de zinloosheid van het leven. De grap is dat je compleet gelijk hebt: het leven is objectief bekeken super kansloos. De enige manier waarop je dit kunt veranderen is door er zelf betekenis aan te geven.