De impact van de coronacrisis op onze levens is evident. De pandemie verplicht ons om anderhalve meter afstand van elkaar te houden. De anderhalvemetermaatschappij heeft de raakbaarheid tussen mensen drastisch aangetast. Hierdoor is er zo min mogelijk lichamelijk contact, maar de behoefte aan aanraking en affectie blijft. Het gebrek aan aanrakingen van vriendschappelijke knuffels, schouderklopjes, handdrukken tot intimiteit en seks: het vraagt veel van ons. Aanraking is namelijk een eerste levensbehoefte van de mens. We spreken met schrijver Siska Baeck (1993), die gefascineerd was door de onmogelijkheid tot aanraking als gevolg van corona. In de tweede golf resulteerde deze fascinatie in het schrijven van haar eerste boek “(on)aanraakbaar“.
In haar boek stelt een vrouw in het midden van haar leven de vraag naar verlangen. Wat volgt, is een uiterst intieme zoektocht naar de (on)aanraakbaarheid van lichamen. Zo wordt de lezer meegenomen in haar fantasievolle gedachtes over verlangens naar aanraking van een andere vrouw.
Lees ook: Corona-eenzaamheid treft jongeren: “Voel me alleen maar slechter”
In contact komen met werelden die vandaag (nog) niet mogelijk zijn
Voordat ik in ga op het onderwerp van je boek ‘(on)aanraakbaar’, ben ik eerst benieuwd naar het doel van het schrijven ervan. Zo schrijf je op pagina 29: “wij zijn acteurs, het is een deel van onze taak om de maatschappij een spiegel voor te houden”.
Is dat het doel van je boek, de maatschappij een spiegel voor te houden?
Nee, in het boek is het niet mijn bedoeling om de maatschappij een spiegel voor te houden. Het is eerder mijn bedoeling om een stap verder te gaan dan pure confrontatie. De reden waarom ik lees en schrijf, is omdat ik in contact wil komen met werelden of manieren van leven die vandaag (nog) niet mogelijk zijn. Daar zit de functie van kunst in volgens mij. In het mogelijk maken van relaties, manieren van kijken en spreken die nog niet zijn of die nog niet mogen zijn.
Is het doel van je boek dus een soort beweging tussen wat is en wat nog kan komen?
Ja, hier gaat het in het boek over voor mij. Over een soort van koorddansen tussen dat wat potentieel mogelijk is, daarbij tegelijkertijd de schoonheid leren te zien in het aanvaarden van wat er voorhanden is in het nu.
De onaanraakbaarheid van de mens
De titel van je boek ‘(on)aanraakbaar’ spreekt direct tot de verbeelding. Je onderzoekt het onaanraakbare van de mens, dat tijdens de pandemie door de verplichte anderhalve meter afstand alleen maar is toegenomen.
Je bevraagt waarom het aanraakbare zo op een voetstuk wordt geplaatst, op pagina 44: “hoe komt het toch dat we geneigd zijn om de fysieke vervulling van verlangen als absoluut summum te beschouwen”.
Wat zijn jouw eigen gedachten hierover?
Ik vraag me af of mensen tijdens deze pandemie anders zijn beginnen te flirten. Of mensen meer een poëtica zijn geworden tegenover aanraken, net omdat het zo afwezig is. Of misschien is het flirten voor veel mensen gewoonweg gestopt. De manier waarop mensen flirten heeft namelijk veel te maken met hoe ze zich verhouden tot het verlangen dat ze najagen. Er zijn verlangens die zich makkelijk laten vertalen tot het aanraakbare en er zijn verlangens die zich moeilijker laten aanraken. Maar toch lijkt de aanraking in beide gevallen wel het ultieme; het meest gewilde. Daar verbaas ik mij vaak over.
Ik heb al zo vaak zo veel elektriciteit, sensualiteit en intimiteit ervaren zonder een daadwerkelijke, fysieke aanraking…
Ik heb al zo vaak zo veel elektriciteit, sensualiteit en intimiteit ervaren zonder een daadwerkelijke, fysieke aanraking en toch lijkt het alsof de fantasie over een mogelijke, daadwerkelijke aanraking (ooit!) de fundamentele voedingsbodem is voor datgene wat de ervaring net zo intens maakt.
Lichamen dragen geschiedenissen in zich mee
Sommigen zullen wellicht opluchting hebben gevoeld bij de verplichte fysieke afstandelijkheid. Dit kan te maken hebben met je persoonlijkheid, maar ook bijvoorbeeld met je seksueel verleden.
Zo lees ik ook in je boek dat de vrouw de grenzen van haar lichaam onderzoekt. Op pagina 56: “maar ik denk niet dat ik mezelf toen heb kunnen loslaten alsof ik eindelijk mijn lust kon vieren”. Ikzelf als ervaringsdeskundige van seksueel misbruik werd door deze zin geraakt. Ook al gaat je boek an sich niet over seksueel misbruik, ontroerde het me om te lezen hoe de vrouw eindelijk lust kon vieren.
Lees ook: Bevroren kun je niet terugvechten: over hoe 70% bevriest bij seksueel misbruik
Een andere passage noem ik ook graag, voordat ik tot mijn volgende vraag kom, op pagina 66: “erotiek kan zich ook uiten in het mislukken, het falen, het ingewikkelde confronterende, het dissociëren, het momentaan herinnerd worden aan voorbije onaangename ervaringen”.
Lichamelijke grenzen, seksuele trauma’s, het accepteren van je eigen lichaam en fouten durven maken: hoe kijk jij daarnaar?
Lichamen dragen geschiedenissen in zich mee. Wanneer je iemand aanraakt en je er attent voor bent, dan voel je die geschiedenissen ook. Soms staan die geschiedenissen in de weg en kan je het heden niet meer voelen of ervaren. Of soms zijn we een heel leven bezig met die geschiedenissen te verdoven en het zwijgen op te leggen dat ze plotsklaps als een bom ontploffen.
Ik denk dat we een heel leven van zachtheid, empathie, vriendschap en een hele grote boekenkast voor nodig hebben om het te verwerken.
Trauma, verdriet, het overschrijden van grenzen zijn heel heikele dingen die zich niet zomaar laten begrijpen of vastgrijpen. Ik denk dat we er heel leven van zachtheid, empathie, vriendschap en een hele grote boekenkast voor nodig hebben om het te verwerken.
Ik hou enorm van schrijvers als Toni Morrison, James Baldwin en Maggie Nelson. Hoe zij op zulke complexe en genuanceerde wijze over pijn, geweld en trauma schrijven. Soms kunnen boeken de beste vrienden zijn.
Mooi hoe je zegt dat je de geschiedenissen in iemands lichaam kan voelen bij een aanraking. In je boek herhaal je de volgende vraag rondom aanraking twee keer, op pagina 50 en pagina 57: “waarom hebben we het onszelf zo moeilijk gemaakt om elkaar aan te raken”.
Waarom denk jij dat we het onszelf zo moeilijk hebben gemaakt om elkaar aan te raken?
Er zijn momenten waar je te dicht bij iemand komt of waar je vreest dat de aanraking te veel van jezelf zal blootgeven dat je denkt dat je jezelf dan helemaal zal weggeven, waardoor er niets meer overblijft. Daarom hou je het liever veilig bij je. Omdat je de sprong in het ongewisse niet wil wagen, denk ik.
Wederzijdse ervaring van verlangen
Op pagina 70 lees ik hoe de vrouw langzaamaan de sprong in het ongewisse waagt en zichzelf steeds meer durft bloot te geven: “misschien was ik al die tijd op zoek naar iets dat zo evident aanwezig is, waardoor ik me heel de tijd blindstaarde op iets dat ik zou moeten zien terwijl ik het eigenlijk gewoon voel, hier in deze slaapkamer”.
Ik herken mezelf in haar proces van het herstellen van de relatie met je lijf. Door mijn nare seksuele ervaringen heb ik een lastige relatie met intimiteit en mijn lichaam. Zo heb ik moeite met het toestaan van intimiteit tussen lichamen. Ik zag het voorheen als iets verkeerd, want wat er met me gebeurd is was fout.
Op een gegeven moment las ik in je boek op pagina 20 de volgende zin: “ik zeg opzettelijk niet mijn verlangen omdat het verlangen iets is dat ergens tussen twee of meerdere mensen gebeurt”.
Hoe verhoudt die gedachte, dat verlangen iets is dat ergens tussen twee of meerdere mensen gebeurt, zich tot seksueel misbruik?
Het boek stelt de vraag naar verlangen. Wanneer we de vraag stellen naar de wederzijdse ervaring van verlangen, dan is dat, mijn inziens, inderdaad iets dat tussen twee of meerdere mensen gebeurt.
Sommige mensen zullen verlangen geen vraag vinden, omdat ze zo zeker van hun stuk denken te zijn, terwijl anderen deze vraag nog niet eens over hun lippen zullen durven laten glippen.
Zoals ik in het boek schrijf: vanuit de traditie denken we dat verlangen draait om kijken en om consumeren. Iemand moeten hebben, puur op uiterlijke gronden, zonder dat je je al te veel bezighoudt met wat die persoon precies denkt of voelt, is hier een voorbeeld van.
Waar draait verlangen dan wel om?
Op de vraag: ‘wat is verlangen?’ antwoordt het boek voorzichtig met vertrouwen. Verlangen is namelijk het vertrouwen tussen twee of meerdere mensen om het samen in het hier en nu uit te zoeken. Dat is verlangen.
Vertrouwen in het onbekende; in het aftastende, gezamenlijke zoeken; het luisteren naar de ander; het durven omarmen wanneer het verlangen je op paden brengt die je niet meteen verwacht had; … maar daar is dus wel vertrouwen voor nodig.
Flirten tussen vrouwen heeft een onzichtbare status
Tot nu toe hebben we het gehad over de hyperfocus op aanraking, de grenzen van het lichaam en seksuele trauma’s. Het volgende punt kan ik natuurlijk niet vergeten te benoemen: de seksuele relatie tussen vrouwen.
Je schrijft in een ander interview dat flirten tussen vrouwen in onze maatschappij een onzichtbare status heeft. Ook vertelde je dat je veel reflecteert over het niet-zichtbare aan identiteit. Hoe queerness iets is dat zo buiten de noemers valt, dat anderen het niet zien of herkennen, waardoor het veelal in zijn onzichtbaarheid verdwijnt.
De heteronormativiteit van de samenleving overschaduwt zowaar de seksuele relaties tussen vrouwen, waarin geen sprake is van een man. Je schrijft over hoe sommige mensen steeds door de maden glippen en hoe daar geen taal of herkenning voor bestaat.
Zo lees ik op pagina 21: “… ze vertellen me iets in de trant van dat ze altijd op mannen vielen tot ze elkaar tegenkwamen, ze zeggen van elkaar dat zij de enige vrouw is die ze ooit aantrekkelijk vonden, bedoelen ze daarmee dat ze eigenlijk hetero zijn of bedoelen ze dat vanaf het moment dat het koppel zich vormt de geschiedenis van hun aantrekking stopt…”
Lees ook: We moeten kwetsbaarheid op een nieuwe manier gaan bespreken
Ongeveer tien bladzijdes verder schrijf je: “…hoe we samen zo graag wilden geloven dit is vrijheid, omdat we alles deden wat de maatschappij net niet wil dat we doen…”
Kan ik je boek lezen als een kritische bevraging van zowel heteroseksualiteit als lesbisch zijn?
In mijn eigen leven ben ik natuurlijk kritisch, zowel tegenover heteronormativiteit als tegenover lesbisch of queer zijn. Ik beschik niet over de luxe van een zogenaamde ‘neutraliteit’ om niet kritisch te zijn.
Er schuilt zoveel macht in het taal geven aan dat wat nog maar amper in de taal bestaat.
Maar ik wil mijn kritiek wel richten op iets positiefs, namelijk door een gevoelige, intelligente en genuanceerde inkijk te geven in het leven van iemand die door de maden glipt. Er schuilt zoveel macht in het taal geven aan dat wat nog maar amper in de taal bestaat. Dat is ook wat het schrijven plezier, zin en voldoening geeft, om ernaar te zoeken dingen te benoemen zonder ze te reduceren of van hun complexiteit te beroven.
De kwetsuren bij lesbische, biseksuele en queer vrouwen
Ikzelf val op vrouwen en identificeer mezelf als lesbisch. Toch krijg ik vaak de opmerking dat “ze” me niet geloven, dat ik “te knap” ben om lesbisch te zijn, en zelfs opmerkingen als “ik zal je hetero maken” krijg.
Hoe zou jij reageren op dergelijke opmerkingen en wat zijn jouw gedachtes over seksualiteit?
In hetero-contexten wordt er ook steevast vanuit gegaan dat ik hetero ben. Zulke opmerkingen zijn natuurlijk heel kwetsend. Je voelt ook hoe die kwetsuren bij lesbische, biseksuele en queer vrouwen zo hard doorwegen en zich omvormen tot geïnternaliseerde homofobie en schaamte.
Ik las ergens nog hoe queer mensen tijdens hun opgroeien en in de wereld komen nooit een eerste ervaring van veiligheid hebben gehad. Omdat we natuurlijk eerst voelen hoe we anders zijn dan de rest, hoe dat slecht is en hoe we niet welkom zijn in ons anders zijn — ook niet in onze familie.
Daarom dat het des te belangrijker is om een sfeer van veiligheid en vertrouwen te creëren met onze partners en vrienden, waar er geen schaamte heerst.
Lees ook: “Val jij op meisjes? Maar je ziet er helemaal niet lesbisch uit”
De woorden in het boek “(on)aanraakbaar” zijn radicaal en tegelijkertijd zo naakt. Ik bewonder Siska’s moed om het gemarginaliseerde verhaal over liefde en seks tussen vrouwen op een pure manier te beschrijven.
Het boek “(on)aanraakbaar” van Siska Baeck is hier te bestellen.
Fotografie door Sacha Verheij.
Ben jij zelf slachtoffer van seksueel geweld of misbruik en zoek je hulp? Kijk dan op www.centrumseksueelgeweld.nl of www.slachtofferhulp.nl of bel met het Centrum Seksueel Geweld op: 0800 0188.
Vond je dit artikel interessant? Volg COMMEN. op Facebook, Twitter en Instagram voor meer verhalen over mentale gezondheid, of ontvang al onze artikelen via WhatsApp.
Heb je geen social media of geen zin om ons te volgen? Blijf op de hoogte van onze laatste artikelen via een snelkoppeling op je telefoon of schrijf je in voor onze nieuwsbrief en ontvang één keer per maand een mail met onze beste artikelen.