Het leven is niet altijd gemakkelijk en fijn, dat geldt voor ieder mens. De manier waarop we reageren op deze psychische pijn, bepaalt hoeveel we lijden en hoeveel impact deze situaties hebben op ons leven. In dit artikel bespreek ik de manieren om met pijn en lijden om te gaan die ons niet echt helpen, namelijk vermijding en controle. Daarna leg ik ook uit hoe accepteren dat pijn bij het leven hoort, kan helpen om minder te strijden tegen pijn en lijden.
Iedereen maakt vervelende en moeilijke situaties mee in zijn of haar leven. Bijvoorbeeld een ziekte, ongeluk, sterfgeval, ontslag of scheiding. Het is een onvermijdelijk onderdeel van je leven. We hebben het soms moeilijk, omdat het leven soms moeilijk is. Dit noemen we ook wel onze (psychische) pijn.
Hoe we met deze dingen omgaan, bepaalt voor een groot deel hoeveel last we ervan hebben. De pijn van het leven kan zorgen voor lijden en heeft dan nog meer impact op je leven.
Verschil tussen pijn en lijden
Pijn wordt niet meer of minder door bepaalde gedachten of emoties, maar je kunt de pijn wel erger beleven. Je kunt dit vergelijken met slecht weer. Als je vrolijk bent is het nog steeds slecht weer, maar dan heb je er minder last van dan wanneer je al chagrijnig was.
Zo gaat dat ook met pijn. Negatieve gedachten en gevoelens kunnen ervoor zorgen dat je meer lijdt onder nare omstandigheden. Andersom geldt het ook. Als je je hier bewust van bent, kun je proberen dit bij te sturen. De pijn vermindert niet, maar de manier waarop je ermee omgaat wel. Dat vermindert dan de pijn niet, maar het lijden wel.
Hoe maak je het onderscheid tussen pijn en lijden? Kijk of er een directe oorzaak is voor je angst, somberheid, spanning of verdriet. Speelt er iets in je leven? Dit is pijn. Denk na over de strategieën die je gebruikt om met je pijn om te gaan. Hoe probeer je je pijn te bestrijden of te vermijden? Dat is lijden.
Lees ook: Hoe acceptatie mij hielp bij mijn herstel van depressie
Omgaan met pijn en lijden
Het is logisch dat we geen angst, somberheid of verdriet willen voelen en dat we alles proberen om dit te voorkomen of verminderen. Alleen… werken deze copingstrategieën wel? Ik ga het met je hebben over ‘vermijding’ en ‘controle’.
1. Vermijding
Als we iets vervelends meemaken, dan hebben we van nature de neiging om die situatie in de toekomst te vermijden. We willen controle over gevoelens, gedachten en gebeurtenissen en denken dat vermijden daarbij helpt.
Zelf heb ik de neiging om afspraken of feestjes af te zeggen vanwege mijn angst om afgewezen of afgekeurd te worden. Ook zoek ik afleiding op bijvoorbeeld mijn telefoon als ik mijn somberheid of verdriet niet wil voelen.
Belangrijk! Iedereen vermijdt, dat is natuurlijk en normaal. Veroordeel jezelf dus niet. Maar, helpt het je ook op de langere termijn? Waarschijnlijk weet je het antwoord wel. Vermijding heeft vaak negatieve consequenties: sociale isolatie, geen leuke dingen meer doen, carrièreambities laten liggen of het gevoel niet vrij te zijn omdat de angst bepaalt wat je wel of niet doet.
2. Controle
Het gevoel dat je geen controle hebt is doodeng. Daarom willen we dolgraag onze gedachten en het gedrag van jezelf en anderen controleren. We hebben het idee dat we onze negatieve gedachten moeten bestrijden met positievere, meer realistische gedachten. Dat is ook de kern van bijvoorbeeld cognitieve gedragstherapie.
Maar in de praktijk blijkt het heel lastig zijn om van de moeilijke gedachten af te komen. Waarschijnlijk komt het doordat opletten en reageren op gevaar en angst ons vroeger hielp overleven. Het is dus evolutionair bepaald dat ons brein 70 procent van de tijd negatief is.
Het gedrag van onszelf en anderen proberen we te beïnvloeden door leefregels. Het zijn vaak leefregels die we oprecht belangrijk vinden. Maar de strengheid voor het naleven ervan zorgt voor problemen. Strenge leefregels zijn herkenbaar aan woorden als ‘altijd’, ‘moet’ of ‘nooit’. Dingen belangrijk vinden is niet hetzelfde als vinden dat jij je altijd precies zo moet gedragen.
Als voorbeeld een aantal van mijn eigen leefregels die voor mijzelf gelden: ‘ik moet altijd aardig zijn’, ‘ik mag nooit falen’, ‘ik mag anderen nooit tot last zijn’, ‘ik moet altijd nuttig bezig zijn’ en ‘ik moet altijd rekening houden met de gevoelens van anderen’.
Ook voor de mensen om me heen zijn er leefregels: ‘mensen mogen nooit roddelen’ en ‘mensen moeten altijd hun afspraken nakomen’. Je kunt je vast voorstellen dat het moeten naleven van deze leefregels een enorme druk oplevert.
Erkennen dat controle en vermijding niet werkt
Je weet misschien best wel dat controle en vermijding uiteindelijk niets opleveren, maar je doet het toch omdat het (op de korte termijn) een fijn gevoel geeft. Het is moeilijk om deze patronen te doorbreken.
Acceptatie begint met het inzicht dat je geen controle hebt over je gedachten, gevoelens en veel van je omstandigheden. Of met andere woorden: het begint met het besef dat vechten en vermijden niet werkt en juist zorgt voor extra problemen. Als je kunt erkennen dat vermijden en controle uitoefenen je niet helpen, dan kun je die vermijding en controle ook loslaten. Erkenning is dus een mooie eerste stap.
Misschien heb je het gevoel dat je ‘opgeeft’ als je alle gevoelens, gedachten en omstandigheden waar je niet voor hebt gekozen en waar je geen invloed op hebt toelaat. Acceptatie voelt als een zwak alternatief voor de strijd tegen deze negatieve gevoelens, gedachten en omstandigheden. We gaan liever strijdend ten onder dan dat we toegeven dat we machteloos staan.
Je verleden omarmen
Vaak dragen we een grote rugzak uit ons verleden met ons mee. Je verleden heeft je misschien geleerd dat je niet goed genoeg, lelijk, slecht, zwak of waardeloos bent. Je kunt geen afstand doen van je verleden, waardoor je het voor altijd met je mee zult dragen. De rugzak hoort dus bij jou.
Acceptatie heeft te maken met het omarmen van je verleden. Als je erkent wat je hebt meegekregen, dan hoef je niet langer te worstelen met wat je denkt, voelt en ervaart op basis van je verleden. En je bent beter in staat om het leven te leiden dat jij graag wilt.
Mijn persoonlijke eyeopener: de zwerver
Zoals ik hiervoor schreef hebben we de neiging om te weigeren om vervelende gedachten, gevoelens en omstandigheden toe te laten in ons leven. Maar wordt jouw leven daar eigenlijk leuker of beter van? Waarschijnlijk niet, het is meer helpend om te accepteren dat sommige emoties en situaties naar zijn, maar dat dat nou eenmaal bij het leven hoort.
Een mooie metafoor uit de Acceptance and Commitment Therapie (ACT) om dit duidelijk te maken vind ik die van de zwerver:
Stel, je viert een feest en de hele buurt is uitgenodigd. Plotseling staat er een vieze en irritante zwerver voor de deur. Hij staat symbool voor alles wat je liever niet wilt hebben in je leven. Hij moet en zal naar binnen.
Optie 1: Jij doet er alles aan om hem buiten de deur te houden. Vervolgens klopt hij op de ramen en probeert hij het via de achterdeur. Wat je ook doet, je komt niet van hem af. Je feest is verpest, omdat je alleen maar bezig bent met de zwerver.
Optie 2: Je nodigt de zwerver uit om binnen te komen. Hij gaat lekker op de bank zitten en drinkt het biertje dat je hem hebt gegeven. Jij kunt nu genieten van je feest.
(Gebaseerd op: Uit liefde voor jezelf – Gijs Jansen)
Ik vond het een enorme eyeopener toen dit in mijn therapie ter sprake kwam. Ik wil mijn problemen bestrijden en vermijden (de zwerver buiten de deur houden), maar dat gaat ten koste van mijn geluk (het feest).
Nieuw biertje
Het alternatief is het probleem toelaten en het ‘er gewoon laten zijn’ (de zwerver binnenlaten en geen aandacht meer geven). Als ik weer veel negatieve gedachten over mezelf heb, geef ik de zwerver in gedachten een nieuw biertje zodat hij weer stil is.
Dit is misschien wat abstract, dus laat ik een paar concrete voorbeelden geven. Mijn zwerver geeft mij bijvoorbeeld stress door te zeggen dat ik alles perfect moet doen om oké te zijn. Daarom heb ik vaak de neiging om te vervallen in totale passiviteit, omdat het toch nooit perfect is, of om door te streven naar perfectie mezelf juist compleet te overvragen. Nu kan ik steeds vaker tegen mijn zwerver zeggen: ‘Ik doe mijn best en dat is genoeg’ en verder geen aandacht geven aan alles wat hij roept.
Ook zegt mijn zwerver tegen me dat ik een mislukt mens ben en dat andere mensen niet met mij om willen gaan. Dat zorgt ervoor dat ik het liefst sociale contacten vermijd of alles vooraf en achteraf eindeloos analyseer. Je kunt je vast voorstellen dat dat heel veel energie kost en dat dat het plezier van sociale activiteiten wegneemt. Ik kan nu de zwerver in gedachten een biertje geven en meer genieten van mijn sociale contacten.
Lees ook: Waarom zelfacceptatie heel belangrijk is, en hoe je het verbetert
Dit lukt niet altijd, mijn zwerver schreeuwt heel hard en veel. Daarom is het fijn als de mensen om me heen ook af en toe de zwerver tegenspreken (een biertje geven), zodat ik het niet allemaal op eigen kracht hoef te doen. Mij helpt dit om mijn leven minder te laten leiden door de angst en somberheid die ik soms voel. Die gevoelens mogen er zijn, maar ze hoeven niet mijn complete leven te bepalen.
Vond je dit artikel interessant? Volg COMMEN. op Facebook, Twitter en Instagram voor meer verhalen over mentale gezondheid, of ontvang al onze artikelen via WhatsApp.
Heb je geen social media of geen zin om ons te volgen? Blijf op de hoogte van onze laatste artikelen via een snelkoppeling op je telefoon of schrijf je in voor onze nieuwsbrief en ontvang één keer per maand een mail met onze beste artikelen.