Let op! Dit artikel kan triggeren als jij of iemand in je omgeving met een eetstoornis kampt. Probeer goed af te wegen of je momenteel in staat bent om hierover te lezen. Hulp nodig? Er zijn verschillende chats waar je over je problemen kunt praten, zoals De Luisterlijn.
TikTok: een app die ik alleen van de naam Musical.ly ken, tot een elfjarig meisje enthousiast vraagt of ik haar video’s wil liken. Ik maak een account aan, zodat ik haar een like kan geven. Bij het openen van de app kom ik meteen op de ‘For You’-pagina. Op deze pagina speelt automatisch een video af van een Nederlands meisje van ongeveer 9 jaar oud. Ze heeft een prima gewicht voor haar leeftijd, is te zien op haar weegschaal. Toch jammert ze dat ze veel te dik is. Ze móét afvallen, vindt ze. Haar proces legt ze vast en plaatst ze op TikTok. Ik schrik: waarom krijg ik dit direct te zien bij het openen van de app?
“Hoeveel mensen zien dit?” vraag ik mij meteen af. Mijn account op TikTok is nieuw. Het moet volledig random zijn dat ik deze video te zien krijg, maar toch knaagt het. Ik kan het niet loslaten. Hoeveel mensen krijgen deze video te zien? Wat doet het met mensen die kampen met eetproblematiek die deze video te zien krijgen?
TikTok versus Facebook
Foto’s, filmpjes en teksten die mensen met eetproblematiek kunnen triggeren, gaan al jaren rond op het wereldwijde web. Er bestaan al jaren pro-anorexia -en pro-boulimia websites, Facebookgroepen en Instagrampagina’s, alles om iemand met een eetstoornis nog verder in de put te helpen. Dit soort video’s op TikTok is wat dat betreft niets nieuws.
Lees ook: Een inside look in de levensgevaarlijke wereld van pro-ana-websites.
Het verschil tussen TikTok en andere sociale mediaplatformen als Facebook, Instagram en Tumblr is echter dat TikTok weinig doet om ervoor te zorgen dat gebruikers de eetstoorniscontent niet zien.
Op Facebook zijn de groepen waarin deze content gedeeld wordt over het algemeen privé. Facebook modereert ‘zorgwekkende’ openbare berichten relatief snel, omdat er wereldwijd diverse teams zijn die de berichtveiligheid op Facebook in de gaten houden. Wanneer je zelf ‘zorgwekkende’ berichten plaatst, krijg je een melding met de vraag of alles wel goed met je gaat en wat je kunt doen als het niet goed gaat.
Schadelijke Facebookgroepen met eetstoorniscontent waren vooral in 2008 en 2009 populair. Pro-anorexia (‘pro-ana’) en pro-boulimia (‘pro-mia’) Facebookgroepen bestaan nog steeds, maar blijven niet langer dan enkele maanden bestaan voordat ze verwijderd worden. Facebookgroepen die erop gericht zijn je te laten herstellen van een eetstoornis zijn in grotere mate aanwezig en makkelijker vindbaar.
TikTok versus Instagram
Op Instagram zijn accounts met eetstoorniscontent afgeschermd. Ze verschijnen niet vanuit het niets op je tijdlijn. Het medium tolereert geen beschadigende foto’s. Deze foto’s krijgen een filter dat je extra laat nadenken of je de foto wilt zien. Dit gebeurt bijvoorbeeld met foto’s waarop (geheelde) littekens te zien zijn. Als de foto volgens Instagram te heftig is, wordt deze verwijderd.
Instagram geeft een melding wanneer je op onderwerpen als anorexia en boulimia zoekt, voordat je de resultaten te zien krijgt. Bij de resultaten die je ziet, blijft een melding met informatiebronnen bovenaan staan. Bovendien staat er tussen de resultaten geen content dat een eetstoornis aanmoedigt – de posts en accounts die je te zien krijgt zijn vooral gericht op herstel.
Wanneer je op Instagrams melding klikt, word je automatisch doorverwezen naar een website die je aanbiedt om met een vriend te praten, je aanbiedt om te praten met een vrijwilliger van een hulplijn en je tips geeft om er zelf weer bovenop te komen. Op de informatiepagina over de Instagram community staan wereldwijde hulplijnen vermeld.
Eetstoorniscontent op TikTok
TikTok wordt wereldwijd gebruikt, maar heeft geen wereldwijde supportcentra. TikTok Support is alleen beschikbaar in enkele grote landen als Australië, de Verenigde Staten en India, enkele Aziatische landen als Japan en Korea en enkele Europese landen als Duitsland, Spanje en Frankrijk. Sinds enkele maanden zijn er Nederlandstalige ‘safety’-pagina’s beschikbaar op de website van de app.
TikTok is de laatste tijd bezig met het beschermen van hun TikTok’ers. Zo werkt TikTok sinds kort samen met deskundigen op het gebied van mentale gezondheid en wordt er gelet op content dat kan leiden tot zelfmoord of zelfbeschadiging. Op hun safetypagina staan wereldwijde telefoonnummers voor zelfmoordpreventie.
Op het gebied van eetproblematiek is TikTok ook aan de slag gegaan. Actief zoeken op trefwoorden als ‘anorexia’, ‘proana’, ‘ana’ en ‘boulimia’ levert sinds eind 2020 geen resultaten meer op, maar een melding met ‘ondersteuningsbronnen bekijken’. Dit zorgt er echter wel voor dat gebruikers dit hashtagverbod proberen te omzeilen door woorden als ‘anorexiia’ of ‘anoreixa’ te gebruiken.
In de zomer van 2020 had de hashtag #proana op TikTok nog 2,1 miljoen views. Dat is nu verleden tijd. TikTok beweert pro-anorexiacontent geblokkeerd te hebben. Zoeken op ‘afvallen’ en ‘ik ben dik’ levert nog wel honderden resultaten en accounts op, sommige accounts zelfs uit 2017. Waarom maken mensen deze accounts en deze content?
Diana van Dijken, Voedingspsycholoog en Acceptatie en Commitment (ACT) therapeut heeft daar een verklaring voor. “Mensen met eetproblematiek zitten erg in hun eigen wereldje, omdat mensen uit hun directe omgeving hen vaak niet echt begrijpen. Ze hebben behoefte aan gesprekken met gelijkgestemden, behoefte aan verbinding. Vaak is het ook competitief: je wilt de ‘beste’ zijn. Dat kun je laten zien op fora maar ook in video’s op sociale media.”
TikTok’s algoritme
De video’s met een omschrijving als ‘ik ben dik’ en ‘afvallen’ en video’s van accounts waarin deze woorden voorkomen, kunnen plotseling ‘in your face’ afspelen wanneer je de app opent. Het algoritme van TikTok bepaalt namelijk wat je als eerst te zien krijgt op de ‘For You’-pagina.
Dit bepaalt het algoritme op basis van een aantal zaken. Er wordt gekeken naar interactie: welke accounts volg je? Welke video’s bekijk je? Wat like je en wat deel je? Daarnaast wordt er naar video-informatie gekeken van populaire video’s: welke bijschriften, hashtags en geluiden hebben die? Als laatst wordt er gekeken naar je telefooninstellingen. Welke taal is ingesteld? In welk land woon je? Welk type telefoon heb je?
Alles bij elkaar bepaalt welke video je te zien krijgt wanneer je de TikTok-app opent. Wanneer je account nieuw is, krijg je een gegeneraliseerde tijdlijn met populaire video’s te zien. Daartussen kunnen afvalvideo’s van 9-jarige meisjes zitten, die veel likes en reacties krijgen.
Ook als je al langer actief bent op TikTok kun je toch eetstoorniscontent te zien krijgen. Er zijn diverse challenges die viral gaan, zoals in het verleden de A4-waist challenge of de Earphone-waist challenge. Het was een trend om je taille achter een A4’tje te verschuilen of je (niet-draadloze) oordopjes om je middel te knopen om te laten zien hoe dun je bent.
Video’s van challenges zijn populair en hebben veel interactie, dus TikTok verspreidt ze zonder controle over het grote publiek. Daarnaast zorgt het gebruik van populaire nummers en geluiden op TikTok onder een eetstoornisvideo ervoor dat deze video op je ‘For You’-pagina omhoog popt.
Het ontwikkelen van een eetstoornis
Een eetstoornis ontwikkelt zich meestal als iemand tussen de 15 en 19 jaar oud is. De eetstoornis hoeft niet in die periode tot uiting te komen: dat kan ook op latere leeftijd gebeuren. Ruim 85 procent van de Nederlandse TikTok’ers is jonger dan 30 jaar, blijkt uit het Nationale Social Media Onderzoek. 40 procent van de Nederlandse TikTok-gebruikers is tussen de 15 en 24 jaar oud. Precies binnen de periode dat de meeste eetstoornissen ontwikkeld worden.
Eetstoornissen komen al honderden jaren voor, terwijl sociale media pas sinds 2002 bestaan. Van Dijken: “Maar vroeger kon je jezelf natuurlijk ook vergelijken: met anderen uit je klas of een clubje waar je bij hoorde en met foto’s uit tijdschriften.”
Van Dijken geeft aan dat er een aantal eigenschappen overeenkomen bij mensen met een eetstoornis. “Ze zijn vaak perfectionistisch, onzeker en controlebehoeftig. Daarnaast spelen ook dingen als het opgroeien in een eenoudergezin of bij gescheiden ouders een rol, pesten, het verlies van een familielid en andere heftige levensgebeurtenissen”
Wanneer eten je leven overneemt
De 28-jarige Rachel Pouwer begon op haar dertiende met modellenwerk. “Mijn lichaam werd ineens iets heel belangrijks: je verkoopt het, de maten zijn heel strikt. Het gekke is dat het zo dubbel is: aan de ene kant was ik vijftien jaar geleden het schoonheidsideaal waarmee anderen zich vergeleken en toch vergeleek ik mijzelf meer met anderen in diezelfde tijdschriften.”
Rachel kreeg professionele begeleiding gericht op het afvallen, maar leerde niet hoe je dat mentaal gezond doet. “Je bent nooit goed genoeg, het is altijd bíj́na. Eten is mijn eigenwaarde gaan vervangen en dat leidde tot een verstoord zelfbeeld. Anorexia of boulimia heb ik nooit gehad, maar het zorgde wel voor eetproblematiek. Dat is voor iedereen anders. Voor sommigen is eten een controlemechanisme, voor anderen een manier om geen emoties te hoeven voelen. Eten kan zoveel verschillende rollen hebben.”
Ze merkt dat er een groot contrast is met de sociale media in haar modellentijd. “Hyves had geen algoritme. Er waren wel heel giftige pro-ana pagina’s en fora, maar daar moest je actief naar op zoek. Nu kan het overal voorbij komen, terwijl elk getal triggering is als je met eetproblematiek kampt.”
De druppel
De kans is klein dat je door een TikTok-video een eetstoornis krijgt. Van Dijken vertelt dat het lastig is om te zeggen wat de invloed van sociale media op een eetstoornis precies is. Het is wel zeker dat je niet zomaar een eetstoornis ontwikkelt na het zien van een video.
“Je kunt een groep meisjes en jongens dezelfde video’s laten zien. Niet bij iedereen zal er een eetstoornis uitgelokt worden. Daar is een predispositie voor nodig: een bepaalde kwetsbaarheid of aanleg om, in dit geval, een eetstoornis te ontwikkelen”, legt Van Dijken uit.
Ze ziet een rode draad bij mensen die kampen met een eetstoornis. “Als je iedereen met een eetstoornis op een hoop gooit, zie je opvallend veel overeenkomsten in karaktereigenschappen en levensgebeurtenissen. Mensen met een eetstoornis zijn vaker solistischer, onzeker en hebben vaak maar een klein wereldje om hen heen. Dan is het makkelijker om je eenzaam te voelen en het gevoel te hebben jezelf te moeten bewijzen.”
Ook interessant: Stop met aannemen dat het wel goed met iemand gaat.
“Media an sich kunnen een uitlokkende rol spelen. Wanneer je alleen maar slanke vrouwen en mannen ziet, kun je het idee krijgen dat jouw lichaam niet goed is. Daarnaast zijn sociale media altijd aanwezig: je kunt er de hele dag door mee geconfronteerd worden. Er is zeker een invloed, maar de grootste bepalende factor zijn de karaktereigenschappen die je hebt.”
Als je goed in je vel zit en niet heel de tijd met je zelfbeeld bezig bent, hebben video’s gerelateerd aan eetproblemen volgens Van Dijken weinig effect. “Al zie je om de haverklap afvalvideo’s voorbijkomen, je ontwikkelt dan niet snel een eetstoornis. Daarentegen: wanneer je een negatief zelfbeeld hebt, heel competitief bent ingesteld, perfectionistisch en kwetsbaarder bent, zal je jezelf sneller gaan vergelijken en hebben die video’s ook meer invloed.”
Wat kun je zelf doen tegen eetstoorniscontent op TikTok en andere platformen?
Rachel gebruikt de ervaringen uit haar modellentijd inmiddels om anderen te helpen door patronen heen te breken. “Ik snap hen heel goed. Ik moet ook blijven uitkijken, anders val ik daar weer in terug. Het blijft altijd werken om mezelf daarin te begeleiden. Zo’n TikTokvideo zou ik rapporteren. Een groot deel van mijn leven zou dat triggerend zijn geweest, maar ik ben nu 28, ik ga mijzelf niet vergelijken met een kind van 9. Al kan ik me voorstellen dat je als 15-jarige daar wel door geraakt wordt.”
Wanneer je langs een triggerende foto of video scrolt op sociale media, kun je volgens Van Dijken er beter langs scrollen. “Als je een TikTok voorbij ziet komen waarvan je denkt: ‘Dit wil ik niet zien’, moet je ook niet verder kijken. Anders is de kans groot dat je er ongemerkt toch het een en ander van oppikt. Als je verder scrolt, focus je je op dat wat je wel interessant vindt.“
Wat kun je nu het beste doen wanneer je ongewenst eetstoorniscontent aantreft op TikTok en andere sociale media?
-
Rapporteren
Wanneer je een foto of video echt niet vindt kunnen of je raakt er ontzettend van getriggerd, kun je hem het beste rapporteren. Dat is ook het eerste wat Rachel zou doen. “Ik zou nu de video gelijk rapporteren. Maar vroeger zou dat anders zijn. Dan zou de video waarschijnlijk zo triggering zijn dat ik niet aan rapporteren toe kom.”
Wanneer je een foto of video rapporteert, komt deze onder de aandacht bij het support. Zij bekijken dan deze video en nemen vervolgens een beslissing: mag de foto of video blijven staan, of wordt deze verwijderd? Rapporteren gebeurt anoniem: degene die de content geplaatst heeft, zal niet weten dat jij gerapporteerd hebt.
-
Bedenk waarom het je triggert
Bewustzijn is heel belangrijk. “Ga bij jezelf na: waarom triggert dit mij? Waarom sla ik hier zo van aan?” adviseert Rachel. “Dat is mentaal heel hard werken, dat is moeilijk. Maar het is belangrijk om bij jezelf na te gaan wat het in jou raakt.”
Triggert het omdat je wilt afvallen? “Bedenk dat afvallen op zichzelf niet slecht is, tenzij het op een heel ongezonde manier je leven gaat beheersen. Als je echt wilt afvallen, zoek daar goede begeleiding voor.
-
Benut de positieve kanten van sociale media
Van Dijken vindt het belangrijk dat de positieve kanten van sociale media meer benut gaan worden. Scrol niet alleen langs de negatieve content, maar draag zelf bij met positieve content. “Door gewoon jezelf te zijn op sociale media, draag je bij aan een gezondere afspiegeling van de werkelijkheid. Sommige meiden en jongens zullen wat slanker zijn, anderen wat gespierder of wat steviger. Dat is normaal. Dus als iedereen, ongeacht zijn of haar kledingmaat of gewicht zichzelf laat zien op social media, ontstaat er een veel realistischer beeld”
Ook TikTok heeft niet alleen maar negatieve kanten. Zo zijn er ook video’s op het platform die eetstoornissen juist proberen te tegengaan. De Amerikaanse TikTok’er Sara Sadok draagt positieve content bij op TikTok met haar video’s waar ze hapje voor hapje iets eet, om mensen met eetproblematiek te ondersteunen.
Lees ook: Stoppen met Instagram: goed voor je mentale gezondheid?
Sociale media kan een mooie en veilige plek zijn, ook wanneer je met eetproblematiek kampt. Draag zelf positief bij aan de gezondere afspiegeling van de werkelijkheid door gewoon jezelf te zijn en bewust triggerende video’s te rapporteren. Zo maken we het internet samen een veilige plek voor iedereen.
Er is meermaals gepoogd TikTok te contacteren voor dit artikel, maar TikTok is niet bereikbaar voor commentaar.
Vond je dit artikel interessant? Volg COMMEN. op Facebook, Twitter en Instagram voor meer verhalen over mentale gezondheid, of ontvang al onze artikelen via WhatsApp.
Heb je geen social media of geen zin om ons te volgen? Blijf op de hoogte van onze laatste
artikelen via een snelkoppeling op je telefoon of schrijf je in voor onze nieuwsbrief en ontvang één keer per maand een mail met onze beste artikelen.