Er wordt een hele hoop over antidepressiva geschreven. Experts zijn verdeeld en de wetenschappelijke basis is nog volop in ontwikkeling. In de praktijk slikken ontzettend veel mensen de medicijnen op dagelijkse basis. In dit artikel komen zij aan bod: 7 mensen over hun antidepressiva-ervaringen.
Antidepressiva ervaringen
“Ongeveer twee procent van de gebruikers heeft echt baat bij antidepressiva.” Het zijn de woorden van oud-huisarts en onderzoeker Dick Bijl. In ons artikel over het effect van antidepressiva zei hij dat enkel mensen met zware depressies baat hebben bij het medicijn. “Bij lichtere vormen is tijd vaak een betere heelmeester”, aldus Bijl. Bovendien zou antidepressiva een negatief effect op de nachtrust hebben. Mensen die het medicijn slikken kunnen sneller last hebben van slapeloosheid, dromen niet langer herinneren of andere bijwerkingen ervaren.
In Nederland krijgen 1.1 miljoen mensen een recept voor antidepressiva, zo schrijft de Volkskrant. Dit betekent niet dat 1.1 miljoen mensen de pillen ook slikken. Geschat wordt dat slechts een kwart van de medicijnen wordt ingenomen. Jim van Os, psychiatriehoogleraar in Maastricht, zegt tegenover de Volkskrant dat veel mensen al na een paar dagen stoppen met de medicijnen, onder meer vanwege de bijwerkingen. “Of ze nemen soms wel een pil, en soms niet”, zegt Van Os.
De mogelijke bijwerkingen van antidepressiva zijn dan ook niet mals. Je kunt onder meer last hebben van een afgezwakt gevoelsleven, een verstoord libido of een verminderde eetlust. De afgelopen jaren heeft Peter Gøtzsche, een Deense antidepressiva-onderzoeker, zich zich dan ook opgeworpen als uitgesproken criticus van de medicijnen. Hij stelt zelfs dat producenten van antidepressiva onderzoeksresultaten manipuleren, om zo de werking van hun medicijn aan te tonen.
Alles proberen
Voor dit artikel sprak ik 8 jongeren die antidepressiva gebruiken voor de behandeling van hun depressie, of in het verleden hebben gebruikt. Uiteindelijk koos 1 van hen ervoor om de medewerking toch in te trekken – wat ik totaal respecteer – waardoor de antidepressiva-ervaringen van 7 mensen zijn verzameld.
De persoonlijke omstandigheden, symptomen en oorzaken van hun mentale problemen lopen gigantisch uiteen, maar er zit wel een gemeenschappelijk thema in hun verhalen. Stuk voor stuk hebben ze er namelijk zo goed als alles voor over (gehad) om van hun klachten af te komen, ook wanneer ze hiervoor medicijnen moesten nemen waarvan de werking niet gegarandeerd is.
‘Ik gebruik al vijf jaar antidepressiva, vanaf mijn dertiende’, steekt Daphne van wal. ‘Ik heb meerdere SSRI’s gehad, die ik stuk voor heb uitgeprobeerd om te kijken wat werkte. Hierbij hoopte ik me vooral gelukkiger te voelen, en minder suïcidaal.’
Of neem het verhaal van Cin als voorbeeld. Ze vertelt me dat ze op haar 19e antidepressiva voorgeschreven kreeg, nadat ze vanwege een heftige en eenzame jeugd in een behoorlijke depressie was vervallen. ‘De arts vond het voorschrijven van antidepressiva op dat moment nodig, en een logische stap. Ik kon op dat moment namelijk alleen nog maar huilen en liep al jaren met een doodswens rond’.
Ook Anna’s ervaringen laten er geen gras over groeien. ‘Sinds mijn 12e heb ik antidepressiva gebruikt. Ik ben nu 23 en heb in de loop der jaren SSRI’s, SNRI’s, TCA’s en MAO-remmers gehad, in deze volgorde. Van elke groep heb ik ook vrijwel alle soorten uitgeprobeerd’, aldus Anna.
Lees ook: Hét verschil tussen een burn-out en een depressie
Soorten antidepressiva
In de volksmond wordt antidepressiva vaak als één soort medicijn behandeld, maar in werkelijkheid bestaan er vier soorten. De populairste subgroep zijn selectieve serotonine-heropnameremmers, ofwel SSRI’s. Plat gezegd remt dit middel de heropname van serotonine. Hierdoor houd je langer ‘geluksstofjes’ vast, en dat heeft een positief effect op je gemoedstoestand. Doet fluoxetine geen belletje rinkelen? Dan doet Prozac dat waarschijnlijk wel. Het werkzame middel in dit medicijn is fluoxetine en is daarmee een van de bekendste SSRI’s.
Voor zover de scheikundeles. Veel interessanter zijn de ervaringen met antidepressiva van de mensen. Zelf heb ik deze medicijnen nooit genomen, dus met wat voor soort verwachtingen begin je aan zo’n traject?
Daar waar de respondenten op één lijn zaten wat betreft strijdbaarheid, geldt dat niet voor de verwachtingen.
Antidepressiva-ervaringen: de verwachtingen
De verwachtingspatronen lopen namelijk ontzettend uiteen. Daar waar de een zijn of haar verwachtingen bewust laag hield, vestigde een ander juist alle hoop op de werking van antidepressiva. Een voorbeeld van de eerste gedachtegang is Elke. ‘Mijn verwachtingen waren niet heel hoog’, zegt ze. ‘Ik durfde niet mijn laatste beetje hoop op medicijnen te vestigen. Wel hoopte ik dat het scherpe randje van de alles doordringende somberheid af zou gaan.’
Aan de andere kant van het spectrum kunnen we het verhaal van Anna plaatsen. Zij zag in antidepressiva dé oplossing voor haar mentale problemen. ‘Toen ik voor het eerst met antidepressiva begon waren mijn verwachtingen erg hoog’, geeft ze aan via mail. Deze hoopvolle gedachtegang verdween al snel naar de achtergrond. ‘Hoe meer verschillende soorten antidepressiva ik probeerde, hoe lager mijn verwachtingen werden.’ Ondanks de teleurstellingen bleef ze wel doorgaan met de medicatie: ‘Ik hoopte uiteraard nog wel dat het me zou helpen, maar nam hier wel langer de tijd voor.’
Ook Lisa vertrouwde op de werking van fluoxetine, het middel dat ze in samenspraak met haar ouders en psychiater voorgeschreven kreeg. ‘Mijn verwachting was dat het medicijn snel ging werken’, zegt ze. ‘Ik hoopte dat ik van dit middel bij werd, dat mijn stemmingswisselingen over zouden gaan en ik mijn leven dankzij een pilletje weer op orde zou krijgen.’ Die wens zien we terug in de antidepressiva-ervaringen van Daphne, die vanaf haar 13e alle soorten SSRI’s stuk voor stuk uitprobeerde. ‘Ik hoopte me er vooral gelukkiger door te voelen, en minder suïcidaal’, zegt ze.
Ook interessant: Gaten in je schedel boren tegen depressie: over deep brain stimulation
De werking van antidepressiva
Antidepressiva mag pas worden voorgeschreven als iemand de diagnose depressie heeft gekregen. Er is sprake van een depressieve stoornis wanneer iemand vrijwel continu somber of geïrriteerd is en daarbij interesse heeft verloren in dingen die men normaal gesproken wel leuk vindt. Bovendien moet er nog aan één van de aanvullende symptomen worden voldaan voordat we van een depressie mogen spreken.
Vervolgens kan de behandeling beginnen, die meestal bestaat uit een vorm van therapie, zoals cognitieve gedragstherapie of groepstherapie. De afgelopen jaren wordt echter steeds vaker antidepressiva voorgeschreven. Zembla concludeerde in 2017 dat met name jongeren steeds vaker pillen kregen voorgeschreven. Tussen 2007 en 2017 is het aantal jongeren tot en met 21 jaar dat SSRI’s slikt met 40 procent gestegen.
Dat is opvallend, omdat er eigenlijk nog vrij weinig bekend is over de werking van antidepressiva op lange termijn. De medicijnen kennen felle voor- en tegenstanders – en zo’n discussie verdient een genuanceerd podium dan dit artikel – maar de wetenschappelijke basis van meerdere soorten antidepressiva is wankel. Met name op het gebied van bijwerkingen, doseringen en werking moet er nog een hoop onderzoek gedaan worden. Het Radboud UMC is momenteel bijvoorbeeld bezig met een studie naar de invloed van genetica op de juiste dosering van de medicijnen.
De werking
Want dat er bijwerkingen kunnen opspelen blijkt wel uit het verhaal van Elke. ‘Ik heb extreem veel last gehad van bijwerkingen’, geeft ze aan. Het Radboud UMC doet momenteel ook onderzoek naar de manier waarop antidepressiva andere soorten medicijnen beïnvloedt, iets waar Elke ervaring mee heeft. ‘Op het moment dat ik fluoxetine slikte, gebruikte ik ook twee andere soorten medicijnen’ vertelt ze. ‘Het is dus best lastig aan te geven welke bijwerkingen precies door de antidepressiva kwamen.’
Ik heb extreem veel last gehad van bijwerkingen
Elke
Elke ondervond uiteindelijk zoveel hinder van de bijwerkingen, dat ze besloot ermee te stoppen. Dat de medicijnen echter ook hun werk kunnen doen bewijst het verhaal van Cin. ‘Ik ben veel stabieler met antidepressiva’, geeft ze aan. ‘Mijn verwachtingen zijn dan ook meer dan uitgekomen. Zonder antidepressiva ben ik een zenuwachtige stuiterbal die niet kan slapen en kan het twee kanten op. Of ik loop continu rond met een doodswens, óf ik zet m’n eigen bedrijf op. Dankzij medicatie heb ik eindelijk een grijs gebied.’
De respondenten geven dus aan dat antidepressiva kan werken, of niet, maar in andere situaties is het niet helemaal duidelijk of het medicijn werkt. Anna heeft zo’n ervaring. ‘Mijn verwachtingen zijn helaas nooit uitgekomen. Waarom het gewenste effect nooit behaald is, is onbekend’, zegt ze. Natasja herkent dit. ‘Ik vind het heel moeilijk om te zeggen of het echt hielp, of dat ik dacht dat het hielp’, zegt ze. ‘Soms voelde ik me alsnog intens slecht na gebruik van het middel, maar soms ook weer helemaal niet. Ik weet het niet.’
Daarbij kan het nog zijn dat antidepressiva tijdelijk werkt, maar het effect daarna afzwakt, zoals Lisa meemaakte. Toch is ze blij dat ze destijds voor antidepressiva koos. ‘Waren al mijn problemen over door dat ene pilletje? Nee, dat niet. Maar, mijn stemming is maandenlang beter geweest dan ooit. Ik had weer zin om dingen te ondernemen, kwam uit mijn bed en kon weer plezier halen uit mijn hobby’, zegt Lisa.
Lees ook: 4 mensen vertellen hoe een depressie voelt
Antidepressiva-ervaringen en bijwerkingen
Toch is haar kijk op antidepressiva de laatste jaren veranderd. ‘Ik slik nu een jaar en twee maanden antidepressiva’, verklaart Lisa. ‘Momenteel zit ik, terwijl ik het nog steeds slik, in een terugval qua depressie. Ik merk dat ik het moeilijk vind om elke avond anderhalve tablet fluoxetine in te nemen. Waarom zou ik het doen?’, vraagt Lisa zich af. ‘Antidepressiva maakte me oppervlakkig, als een persoon zonder emoties.’
En daar komt een onvermijdelijk thema om de hoek kijken als het op antidepressiva aankomt: bijwerkingen. Het is iets waar Sanne genoeg ervaring mee heeft. Ze kreeg op zeer jonge leeftijd antidepressiva voorgeschreven en voelde zich hierdoor naar eigen zeggen een soort proefkonijn. ‘Ik weet bijvoorbeeld ook niet of mijn moeder eigenlijk wel op de hoogte was van het feit dat ik antidepressiva op jonge leeftijd kreeg voorgeschreven’, vertelt ze me.
Emotioneel vlak
In totaal heeft Sanne 13 jaar ervaring met antidepressiva, maar de bijwerkingen waren te heftig. Ze werd enkel meer suïcidaal en depressief door het middel. Dat is dan ook de reden dat ze momenteel is gestopt met de medicatie.
Aan de andere kant kan het middel ook juist voor minder suïcidale gedachten zorgen, zoals Daphne aangeeft. ‘Na een lang proces van meerdere soorten uitproberen werkt citalopram voor mij, en kan ik nu meer van dingen genieten. Bovenal voel ik me minder suïcidaal.’
Ik slik het niet voor mijn lol
Cin
Ook Cin ervoer de nodige bijwerkingen, maar gebruikt het middel nu nog wel. ‘Ik ben emotioneel vlakker geworden, heb minder energie, ben minder creatief en ben dankzij de pillen zo’n 10 kg zwaarder.’ Dat klinkt allemaal behoorlijk negatief, maar toch blijft ze het middel gebruiken, dat ze als “noodgreep” beschrijft. ‘Ik slik het niet voor mijn lol, maar ik zie het als een levensredder. Dankzij antidepressiva kan ik goed slapen en heb ik een stabiel gezinsleven. Bovendien heb ik plezier bij het in stand houden van het gezin.’
Ook interessant: Interview: De mensen die vanwege een depressie met school stopten
‘Als antidepressiva je helpt, is het natuurlijk geweldig’
Het is vooraf nooit duidelijk hoe, en in welke mate, je lichaam op antidepressiva gaat reageren. Wel is het zo dat de medicijnen bij de meeste mensen pas na enkele weken effect hebben. Ook hebben veel gebruikers tijdens deze ‘inwerkfase’ meer last van bijwerkingen. Het wordt echter een ander verhaal wanneer deze bijwerkingen permanent zijn, zoals bij Anna het geval was. ‘De bijwerkingen gingen helemaal niet weg. Daarom ben ik sinds juni van dit jaar gestopt met het gebruik.’
Van de 7 mensen die aan dit artikel meewerkten, gebruiken 4 van hen momenteel nog steeds antidepressiva. Sommigen slikken het middel op dagelijkse basis, terwijl anderen zo nu en dan stoppen en dan later weer beginnen.
Anna, Natasja en Sanne hebben de medicijnen volledig aan de kant geschoven. Ondanks deze keuze, staat Anna niet negatief tegenover het gebruik van antidepressiva. Integendeel zelfs. ‘Als antidepressiva je helpt, is het natuurlijk geweldig’, aldus Anna. ‘Ik zou het dan ook zeker niet afraden. Ik ken mensen bij wie het heel goed geholpen heeft, dus het is zeker het proberen waard.’
Verwachtingen
Het moge duidelijk zijn dat de wetenschappelijke basis van antidepressiva volop in ontwikkeling is. William Haüser, psychiatriehoogleraar aan de University of Massachusetts, schreef in 2012 daarom dat zorgprofessionals de verwachtingen van antidepressiva-gebruikers goed moeten managen. Het is vooral belangrijk om het pilletje niet als wondermiddel in de markt te zetten, adviseert Haüser. Ik was dan ook benieuwd wat de respondenten graag over het gebruik van antidepressiva wilden weten, vóórdat ze eraan begonnen.
Vrijwel unaniem wordt hierbij het mogelijke effect van bijwerkingen en onverklaarbare effecten genoemd. ‘Het is heftig spul dat niet zomaar geslikt mag worden’, waarschuwt Cin. ‘Bij mij is pas na 19 jaar antidepressiva slikken duidelijk geworden dat de standaarddosering te hoog is voor mij. Hierdoor heb ik jarenlang rondgelopen als een zombie die alleen maar wilde slapen.’
Deze onduidelijkheid rondom het gebruik van antidepressiva stipt ook Daphne aan. ‘De juiste antidepressiva vinden is vaak een lang proces van uitproberen vol ups en downs. Een lange adem is zeker nodig’, zegt ze.
De juiste antidepressiva vinden is een lang proces van uitproberen.
Daphne
Iedereen die ervaring heeft met depressie, of mentale gezondheidsproblemen in het algemeen, weet dat het proces van herstel lang kan duren. Vrijwel alle antidepressiva-ervaringsdeskundigen gaven dan ook aan dat het medicijn onderdeel van de oplossing is, maar niet het hele plaatje. De meeste gesprekspartners geloven dan ook in een combinatie van antidepressiva enerzijds, en therapie volgen anderzijds.
‘Doe wat goed voelt, denk voor jezelf na en neem deel aan therapiesessies’, adviseert Lisa. ‘Op die manier kun je samen met een professional kijken naar de onderliggende problemen.’ Het is een advies waar ook Sanne, die inmiddels geen antidepressiva meer gebruikt, zich in kan vinden. Zij leerde uiteindelijk met haar problemen omgaan door middel van emdr-behandeling.
Lees ook: Nee, CBD olie is niet de oplossing voor je depressie
Antidepressiva-ervaringen: de tweede rode draad
In het begin van dit artikel zei ik dat er één gemeenschappelijke deler in de verhalen van de ervaringsdeskundigen zat. Ik loog, want er is nog een tweede rode draad aanwezig.
Alle respondenten gaven namelijk aan dat het niet nodig om je te schamen voor het gebruik van antidepressiva. Uit de ervaringsverhalen is immers gebleken dat het echt kan helpen, maar niet bij iedereen. Bovendien zijn er duizend-en-een variabelen waar je rekening mee moet houden.
Wat echter overeind blijft is dat het medicijn werkt voor sommigen. Of dit om een placebo-effect gaat is daarbij niet eens zo belangrijk, omdat de zwaarte van een heftige depressie ontzettend intens aanvoelt. Oftewel: Ieder beetje verlichting doet goed.
‘Het is niet nodig om je te schamen voor het gebruik van antidepressiva. Je hebt het op dat moment nodig om in leven te blijven, net zoals anderen bijvoorbeeld medicijnen voor hun hart nodig hebben’, besluit Elke.